Báo chí và… quyền được sai

08:51 SA @ Thứ Ba - 21 Tháng Sáu, 2011

Ở phương Tây, khi đưa tin có phần lệch sự thật, báo chí vẫn có thể được thoát trách nhiệm với điều kiện: Phải vì lợi ích công và không cẩu thả.

Hội thảo khoa học quốc tế về “chống xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín, đăng tin sai sự thật trên các phương tiện truyền thông” (ngày 10-3, tại Hà Nội) đã mở ra vấn đề cần phải cân phân giữa quyền của báo chí và quyền của công dân.

Tiếp nội dung hội thảo, một khía cạnh khác được khơi lên: Báo chí được đưa thông tin tới ngưỡng nào?

Bị cung cấp tin sai thì sao?

Một trong những vụ án hình sự nổi tiếng liên quan tới giới báo chí Việt Nam cách đây vài năm có chi tiết là cơ quan công an cho rằng nhà báo đã đưa những thông tin “không đúng sự thật, trong đó có những tin đang trong quá trình điều tra, có tin không có trong hồ sơ vụ án; việc đăng tải những thông tin trên đây trên các phương tiện thông tin là rất nghiêm trọng, đã có dấu hiệu vi phạm pháp luật…”.

Vụ án đặt ra một loạt vấn đề khiến các nhà báo băn khoăn: Báo chí phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về các tin bài họ đăng tải. Điều đó liệu có ảnh hưởng vai trò báo chí trong công cuộc phục vụ lợi ích công?

Tại hội thảo nói trên, nhà báo Xuân Trung của báo Tuổi Trẻ cũng đã một lần nữa nhắc lại băn khoăn đó khi ông nêu câu hỏi đại ý: Nhà báo lấy thông tin từ cơ quan điều tra thì sau đó nếu thông tin sai có được hưởng quyền miễn trừ không?

Quyền miễn trừ cho nhà báo là khái niệm chưa được quy định trong pháp luật Việt Nam, song đã có mặt trong hệ thống luật pháp của nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Anh, Phần Lan, Úc, Philippines…

Sự thật trước tiên

Cơ sở biện hộ cho nhà báo ở mỗi nước có khác nhau, tuy nhiên khái quát thì có hai loại “công cụ” chủ yếu: thứ nhất, sự thật; thứ hai, quyền miễn trừ.

Một nhóm nghiên cứu của TS Hoàng Đình Cúc (Giám đốc Học viện Báo chí và Truyền thông Hà Nội) và bà Trần Lệ Thùy (nghiên cứu viên báo chí Đại học Oxford, Anh) viết rằng: “Sự thật là cơ sở bào chữa toàn diện trong các vụ kiện xúc phạm danh dự, bôi nhọ, phỉ báng. Nếu bài báo bị kiện được chứng minh là nhìn chung viết đúng sự thật thì sẽ được pháp luật bảo vệ”. Tất nhiên báo chí sẽ phải rất tốn kém cả về thời gian và chi phí.

Chẳng hạn, vào năm 1987, đài truyền hình Scotland STV phát một chương trình “Tội ác chiến tranh” tố cáo công dân Anthony Gecas tham gia giết hại hàng ngàn người Do Thái. Gecas đâm đơn kiện. STV buộc phải bỏ tiền thuê chuyên gia chứng minh cho những sự việc xảy ra từ nửa thế kỷ trước. Cuối cùng, nhờ chứng minh được là đã đăng tải nội dung đúng sự thật nên STV thắng kiện. Vụ này ngốn mất một khoản chi phí tới 1,5 triệu bảng.

Nếu bên bị không chứng minh được thông tin là đúng sự thật, hoặc nhà báo đã làm đủ cách để điều tra, kiểm chứng mà thông tin vẫn sai, khi đó nhà báo sẽ cần tới loại “công cụ” thứ hai: quyền miễn trừ.

Sức mạnh của quyền miễn trừ

Các nước theo truyền thống luật của Anh, Mỹ định ra hai loại quyền miễn trừ: toàn phần và bán phần.

Báo chí được trao quyền miễn trừ toàn phần khi tường thuật chính xác và công bằng về “một cơ quan lập pháp ở bất cứ đâu trên thế giới, một tòa án pháp luật ở bất cứ đâu trên thế giới, một cuộc điều tra công khai của chính phủ hoặc cơ quan lập pháp ở bất cứ đâu trên thế giới…”.

Nhìn chung, báo chí nơi đây thường được hưởng quyền miễn trừ bán phần hơn là toàn phần. Tiêu chuẩn hưởng miễn trừ bán phần có thể khác nhau tùy mỗi nước nhưng cũng chia sẻ một số nguyên tắc chung: Nhà báo có thể được miễn trừ bán phần khi thông tin mà họ đăng tải có ý nghĩa quan trọng nhằm phục vụ lợi ích công. Chẳng hạn: đưa tin về các cuộc họp công khai, về các văn bản của chính quyền, tin liên quan tới những cơ quan công quyền như công an, cảnh sát, cứu hỏa, bệnh viện và trường học công...

Ngoài ra, nhà báo ở phương Tây còn được bảo vệ trong nhiều trường hợp khác được luật quy định rất cụ thể. Chẳng hạn, khi những thông tin bị quy là “xúc phạm danh dự, uy tín” mà tờ báo đưa ra là sự thể hiện ý kiến, quan điểm hơn là trình bày dữ kiện. Sở dĩ có quy định này là vì người ta cho rằng các ý kiến, quan điểm có thể lúc đúng lúc sai.

Phương Tây còn có điều khoản “truyền bá thông tin do ngốc nghếch” (innocent dissemination). Theo đó, bị đơn là nhà báo có thể được miễn trừ nếu anh ta thật sự không biết rằng đưa tin như thế là xâm hại uy tín, danh dự. Tuy nhiên, nếu sự không biết này là do cẩu thả thì lại không được miễn trừ.

Phép thử Reynolds

Tòa án Anh đưa ra “phép thử Reynolds” gồm 10 bước để kiểm tra xem một nhà báo hay tờ báo có đạt tiêu chuẩn hưởng quyền miễn trừ bán phần hay không. Chẳng hạn: Nhà báo đã liên hệ, đã trích dẫn lời của bên bị xúc phạm danh dự chưa hay mới chỉ đưa tin một chiều? Vấn đề có cấp bách đối với công chúng tới mức nhà báo không thể kiểm chứng thông tin trước khi đăng bài?

Chữ Reynolds lấy từ tên cựu Thủ tướng Ireland Albert Reynolds. Năm 1994, tờ Sunday Times có bài viết cho rằng ông Reynolds đã lừa dối nghị viện. Tựa đề bài viết là “Goodbye Gombeen Man” (tạm dịch: “Chào nhé, nhà cho vay nặng lãi”, nhái một thành ngữ Ireland để mô tả những kẻ khôn khéo, lừa đảo). Ông Reynolds kiện và thắng, được bồi thường một xu tiền danh dự.

Tuy nhiên, Thượng viện Anh sau đó đã quyết định cho báo chí được sử dụng “phép thử Reynolds”. Theo đó, báo chí có thể đăng tải những thông tin sai và xúc phạm danh dự nếu họ chứng minh được rằng việc đưa tin đó là vì lợi ích công và họ đã làm việc một cách có trách nhiệm.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Nhà báo là ai?

    21/06/2015Nguyễn Hoàng LinhNhà báo là người chuyên làm nghề viết báo (Từ điển tiếng Việt). Không biết như thế đã đầy đủ chưa nhưng tôi rất tâm đắc với một nhà báo nổi tiếng mà tôi đã ngấm nó vào từng tế bào của đời làm báo: Nhà báo là những người chấm ngòi bút vào nỗi đau của nhân loại
  • Hịch... nhà báo

    21/06/2015Vũ Ba LanChúng ta cùng sinh ra giữa thời báo chí còn bao cấp! Lớn lên gặp buổi báo chí hội nhập thị trường! Ngó thấy một số ít phóng viên tiêu cực đi lại rong chơi ngoài đường, cố tình uốn cong ngòi bút để đòi tiền vàng, đem uy danh nhà báo bắt nạt cơ sở đòi hối lộ. Lại cậy thế phóng viên, giả hiệu khen chê để thu vét tiền vàng...
  • Giá trị mới của báo chí và trí tuệ tập thể

    25/01/2018Michael Skoler - Thúy Hiền (dịch từ Nieman Reports)Mạng xã hội đang dần đáp ứng được nhu cầu của chúng ta bởi chúng hội tụ được nhu cầu của những người khác. Nền văn hóa báo chí mới này giá trị ở chỗ nó có thể giúp cho mọi người có được cơ hội chia sẻ thông tin, khiến họ bị kinh ngạc trước những thông tin, kinh nghiệm, kiến thức của những người khác cùng chia sẻ thông tin với họ.
  • Báo chí hiện đại ngày càng lá cải

    09/01/2018Alex S. Jones - Hoàng Thư (biên dịch)Nhà khoa học chính trị Robert M. Entman đã tìm ra một số cách vừa sâu sắc vừa thú vị để chỉ ra sự khác biệt giữa các thể loại báo chí Mỹ. Theo ông, truyền thông có thể được chia thành 4 loại: báo chí truyền thống, báo chí lá cải, báo chí cổ súy, và giải trí. Cách đầu tiên mà Entman đưa ra để phân biệt 4 loại báo này với nhau là dựa vào mức độ chúng tuân thủ 5 tiêu chuẩn căn bản của báo chí.
  • Một số quan điểm về tính khách quan, chân thật trên báo chí hiện nay

    21/06/2017Trần Thị Cẩm ThúyVề lý thuyết, uy tín và hiệu quả của báo chí phụ thuộc vào tính khách quan, chân thật của những thông tin mà nó đem đến cho công chúng. Một tờ báo đưa tin sai, dù sau đó đính chính, sẽ tự hạ thắp vị trí của mình trong lòng độc giả.
  • Báo chí - nhà báo và sự hình thành tầng lớp trí thức hiện đại đầu thế kỷ XX

    21/06/2017Trần Văn ToànKhái niệm trí thức hiện đại ở đây được hiểu trong sự đối nghĩa với trí thức - kẻ sĩ trong xã hội Việt Nam truyền thống. Sự hiện diện của tầng lớp trí thức hiện đại, trên thực tế, mới chỉ xuất hiện ở giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Bài viết này sẽ tập trung làm sáng tỏ vai trò của báo chí - một thiết chế văn hóa có nguồn gốc phương Tây - đã đóng vai trò như một dung môi, một tiền đề vật chất cho sự xuất hiện của tầng lớp trí thức hiện đại như thế nào...
  • Đọc lại Mác về báo chí tự do

    03/05/2016Nguyễn Khắc MaiBáo chí nói chung là sự thực hiện tự do của con người. Do đó ở đâu có báo chí ở đó có tự do báo chí. Bản chất của báo chí tự do – đó là bản chất dũng cảm, có lý tính, có đạo đức của tự do. (Các Mác)
  • Trao cho báo chí

    17/05/2011Trần Dĩ HạThưa các vị đại biểu. Tình hình tham nhũng đã đến lúc báo động hết cấp. Nếu chúng ta không tích cực chống tham nhũng thì nước ta sẽ rơi vào tình trạng thắng trong chiến tranh, thua trong hòa bình, quá khứ hào hùng nhưng tương lai thì tụt hậu...
  • Đạm Phương nữ sử - nữ kí giả Việt Nam tiên phong đấu tranh vì sự tiến bộ của phụ nữ

    28/11/2009TS. Đỗ Hằng- ThS. Phương HàĐạm Phương Nữ Sử là một phụ nữ xuất thân từ hoàng tộc, một công nương của nhà Nguyễn, với rất nhiều tác phẩm có giá trị, bà không chỉ là gương mặt nổi bật trong lĩnh vực văn chương báo chí, mà còn giữ vai trò quan trọng trong các hoạt động vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX.
  • Kỳ vọng ở báo chí: Báo chí phải nhìn lại mình

    15/08/2009Dương Bình Nguyên thực hiệnGiáo sư Tương Lai có thể làm chuyên gia trong nhiều lĩnh vực bởi ông là một kho tri thức sống quý giá. Hơn thế, ông là người luôn nóng lòng phản biện trên báo chí trước những vấn đề lớn của xã hội. Và từ đó, góc nhìn của Giáo sư Tương Lai với báo chí cũng là góc nhìn đầy thực tế và mang tính xây dựng cao...
  • Nhân ngày tôn vinh nhà báo

    21/06/2009TS. Phạm Duy NghĩaCho tới một ngày đủ tự tin hơn nữa, quyền được biết và được nói của dân chúng sẽ giúp báo chí có thêm năng lực phản biện chính sách và dẫn dắt công luận. Thật quý bởi có một ngày để tôn vinh nghề báo, những mong từ một ngày tôn vinh hướng tới cả năm tôn trọng.
  • Chuyện làm báo ở Sài Gòn trước 1975

    21/06/2009Đoan Trang"Nhiều nhà báo trẻ bây giờ sính dùng tiếng Anh, tiếng Mỹ trong bài quá, mặc dù nhiều từ có tiếng Việt tương ứng. Có khi lại dùng từ nước ngoài kèm theo tiếng Việt, kiểu như: fan hâm mộ, nắp ca-pô…” - ông Y. nói. "Tôi nhớ báo chí Sài Gòn thời trước 75 không ai viết tiếng Việt theo kiểu "ba rọi" như vậy, mà phóng viên có lỡ viết thì biên tập viên cũng sẽ sửa ngay".
  • Báo chí và quyền Nhà nước pháp quyền

    20/06/2009Lò Văn MinhBảo là cánh cửa dân chủ đã mở cũng đúng. Nói cho có vẻ "văn hoa", bảo là "cuộc chơi" dân chủ bắt đầu cũng quá đúng. Nếu ai đó chịu khó quan sát, chịu khó thống kê các sự kiện báo chí Việt nam từ thời đổi mới, từ thời mở cửa...
  • Ai xóa cái "Tôi" của nhà báo?

    18/06/2009Lưu Hoài AnQuá nhiều các bài viết lờ nhờ, nhạt nhẽo trên báo chí mà người viết không đưa ra một quan điểm nào. Họ biện hộ: Đó chính là tính "khách quan" của báo chí. Hay đó chỉ là sự vô trách nhiệm và ngại chịu trách nhiệm của nhà báo?
  • Ảnh hưởng của văn hóa phương Tây qua sự hiện diện của tờ báo

    09/04/2009Trần Văn ToànSự ra đời của báo chí, lẽ tự nhiên, làm xuất hiện một chân dung mới: ký giả, hay nhà báo. Những danh xưng này, trong ngôn ngữ đương đại thiên về ý nghĩa nghề nghiệp thuần túy nhưng ở vào thời điểm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX lại có nét nghĩa chỉ một nhóm có vai trò ưu đẳng trong xã hội (status group). Với quốc dân, họ là đại diện cho luân lý và tri thức, có chức phận dẫn dắt, hướng đạo. Trong một xã hội vốn có truyền thống trọng quan tước, ký giả thậm chí được liệt vào tầng lớp “quan lại cao cấp”.
  • Suy nghĩ về sự lạm dụng quyền lực thứ tư

    16/01/2007Lê Thiết HùngLâu nay, báo chí vẫn được coi là cơ quan quyền lực thứ tư (sau lập pháp, hành pháp và tư pháp). Báo chí không trực tiếp giải quyết vụ việc, nhưng thông qua thế mạnh truyền thông của mình, có thể làm giảm uy tín, làmđiêu đứng, thậm chí đánh sập một cơ quan, doanh nghiệp, cá nhân nào đó nếu phát hiện thấy đối tượng có điểm yếu...
  • Tìm lại chân dung một nhà báo hàng đầu Việt Nam

    20/06/2006Hôm nay, chúng ta ít nói đến nhà báo Phan Khôi - một nhà báo tài năng, một người cổ vũ cho tư tưởng duy lý phương Tây, phê phán một cách hài hước thói hư tật xấu của quan lại phong kiến và thực dân. Ông cũng là một trong số ít nhà báo tiếp thu nhiều tư tưởng mới lạ, đa văn hóa từ Hongkong, Trung hoa dân quốc, Nhật bản, Pháp...
  • Truyền thông đang “xâm lấn” báo chí

    20/06/2006Lê ThăngTháng 5 vừa qua, Đại học Tự do Bruxelles đã tổ chức hội thảo quốc tế với chủ đề “Các nhà báo thời kỳ công nghệ thông tin và truyền thông (ITC): Những thách thức về đạo đức báo chí”. Tham dự hội thảo này có các nhà báo, nhà nghiên cứu báo chí từ châu Mỹ, châu Phi, châu Âu và châu Á (PV Báo Lao động tham dự và trình bày tham luận tại hội thảo)...
  • Những hạt sạn trong báo chí

    27/01/2006Phan ViệtMột số những sai trái trong đời sống văn hoá hiện tại của Việt Nam nguyên nhân là do sự cẩu thả, dễ dãi hoặc ấu trĩ về nhận thức của những người tham gia tạo, phát tán và đánh giá các sản phẩm và hoạt động văn hóa, với mong muốn góp phần làm trong sạch hơn bầu không khí văn hóa nước nhà
  • Viết luận để bàn luận

    15/12/2005Nhà báo Hữu ThọCái cốt lõi của các bài "luận" là quan điểm rõ ràng của tờ báo, của tác giả với các vấn đề, sự kiện, hiện tượng đề cập "luận" nào cũng phải đấu tranh bảo vệ quan điểm của mình với nhiều, cách khác nhau...
  • Thể chế hóa quyền được thông tin

    21/11/2005GS. Tương LaiThông tin là một loại sản phẩm độc đáo. Độc đáo ở chỗ nếu anh cung cấp cho người khác thì nó không mất đi mà lại tăng lên. Đây là lúc mà ý tưởng tuyệt vời được phát ra từ thế kỷ trước về sức mạnh của kiến thức và thông tin ngời ngợi tỏa sáng trước mắt chúng ta: "anh ta thắp sáng ngọn nến của tôi và nhận ánh sáng mà không hề làm cho tôi bị tối đi”...
  • xem toàn bộ