Cải cách giáo dục là thay đổi nền tảng tư tưởng GD

04:46 CH @ Thứ Ba - 22 Tháng Chín, 2015

Muốn làm cải cách, thì phải xác lập lại nền tảng tư tưởng giáo dục...

Trông người... để ngẫm đến ta

Ngày nay, sự phát triển vượt trội của các quốc gia luôn gắn liền với những cuộc cải cách giáo dục ở quốc gia đó. Và bất cứ cuộc cải cách nào cũng dựa trên sự đột phá về nền tảng tư tưởng. Những nhân vật được ghi nhận trong lịch sử như những nhà cải cách giáo dục, lại là những người đặt lại nền tảng tư tưởng cho giáo dục.

Họ giúp chỉ ra bản chất thực sự của một nền giáo dục vì con người. Những giá trị nào của con người cần được tôn vinh, chính là giá trị mà giáo dục cần theo đuổi. Theo đó, sẽ có những cách thức để nuôi dưỡng những thế hệ làm nên sự tiến bộ xã hội.

Phụ huynh ngóng con thi đại học trong kì thi 2009 vừa qua. Ảnh: VnEpress.net

Cuộc cải cách giáo dục ở Trung Quốc thế kỉ 20 gắn liền với tư tưởng về nền giáo dục độc lập, tách rời khỏi chính trị và tôn giáo của nhà cái cách Thái Nguyên Bồi – Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên của Trung Hoa dân quốc.

Cải cách giáo dục ở Nhật Bản thời Canh tân Minh Trị chịu ảnh hưởng lớn của học giả Fukuzawa Yukichi, với nỗ lực đưa những tư tưởng phương Tây vào đất nước này. Theo ông, để đạt được mục tiêu độc lập thực sự, Nhật Bản cần thay thế phương pháp học truyền thống bằng việc dạy các ngành khoa học thực tiễn của phương Tây. Người dân càng được giáo dục thì nền độc lập quốc gia càng được khẳng định.

Carl Rogers, nhà tâm lý giáo dục Mỹ coi mục đích duy nhất của giáo dục là giúp thay đổi; giúp người học nhận ra rằng không có kiến thức nào là cố định, mà chỉ có quá trình tìm kiếm tri thức mới mang lại nền tảng cho sự vững bền. “Thực sự chúng ta không thể dạy người khác, chúng ta chỉ có thể làm cho việc học của anh ta trở nên dễ dàng hơn thôi”.

Emile Durkheim, nhà xã hội học Pháp cho rằng: Công việc đào tạo con người không chỉ cần làm cho học sinh quen với những tác phẩm văn học và nghệ thuật của lịch sử, mà còn thông qua những ví dụ điển hình đó, truyền tải ý thức về sự đa dạng của con người, và bộc lộ sự linh hoạt cũng như hiệu quả của bản chất con người.

Phải thấm nhuần tư tưởng rằng chúng ta chưa hiểu hết về bản thân mình, rằng ẩn sâu bên trong con người chúng ta là những khả năng bẩm sinh và vì thế, cần phải tìm hiểu đặc tính hay bản chất của những khả năng đó.”

Điểm chung của những nhà cải cách này là khước từ phương pháp giáo dục áp đặt, duy ý chí lên người học. Giáo dục không hề và không thể được hiểu theo một nghĩa giản đơn là đưa đứa trẻ vào các cơ sở trường lớp, nhồi nhét cho chúng một lượng kiến thức nhất định theo hình thức cưỡng bức và cấp cho chúng một tờ giấy chứng nhận nào đó để bước vào cuộc đời và tiếp quản các nhiệm vụ xã hội một cách máy móc, phục tùng.

Có vẻ như, cái cách mà cả ngành giáo dục, các trường học nước ta và các bậc cha mẹ đang dẫn dắt một đứa trẻ hiện nay, lại xa lạ với các quan điểm giáo dục của những nhà tư tưởng tiến bộ nêu trên!

Cần thay đổi nền tảng tư tưởng giáo dục

Các bé 6 tuổi bên trong và phụ huynh nhấp nhổm bên ngoài, chờ thi khảo sát vào lớp tiếng Anh tăng cường, TP Hồ Chí Minh, 2008. Ảnh: VnEpress.net

Robert Owen – nhà tư tưởng giáo dục và cách mạng xã hội Anh, người khởi xướng chủ nghĩa xã hội không tưởng thốt lên từ thế kỉ 19:

“Đến bất kì trường nào trên cả nước và yêu cầu hiệu trưởng cho biết trẻ em tiếp thu được cái gì, hiệu trưởng sẽ đặt ra những câu hỏi lý thuyết mà người hiểu biết cũng khó trả lời thỏa đáng. Tuy nhiên, trẻ em lại trả lời ngay, giống những điều chúng ta đã học.

Thật châm biếm, tất cả việc trẻ em cần làm là ghi nhớ”.

Từ “châm biếm” mà Owen dùng để chỉ trích bộ Luật Giáo dục Anh thế kỉ 19, có lẽ lại có sức gợi tới cách dạy và học phổ biến trong các trường học Việt Nam hiện nay.

Triết gia John Dewey chỉ ra nhược điểm của giáo dục Mỹ hồi đầu thế kỉ 20:

“Các trường học của nước Mỹ đang thất bại trong việc tạo nên một môi trường cần thiết cho sự nhận thức về cái tôi...Buộc tất cả các học sinh trong lớp đồng loạt đọc cùng những cuốn sách như nhau và đọc thuộc lòng những bài học giống hệt nhau.

Trong hoàn cảnh đó, trẻ sẽ mất dần những động lực giao tiếp, và người thầy sẽ không thể tận dụng được những nhu cầu tự nhiên của đứa trẻ như cho, làm và phục vụ. Phong cách giao tiếp tích cực của trẻ khi đó bị thay thế bởi những động cơ và tiêu chuẩn mang tính cá nhân tuyệt đối như nỗi sợ hãi, tính ganh đua, cạnh tranh và những phán xét về đẳng cấp thấp.

Hậu quả là những đứa trẻ kém cỏi hơn sẽ mất dần nhận thức về năng lực của mình, và mãi mãi chấp nhận địa vị thấp kém, trong khi những đứa trẻ nổi trội hơn sẽ càng hãnh tiến, không phải bởi năng lực của chúng, mà bởi chúng nhận thức được thế mạnh của mình.”

Sự chỉ trích này, dường như lại đang đúng với chúng ta ngày nay.

Phương pháp giáo dục mà J.J. Rousseau – nhà triết học Khai sáng, người đã phủ bóng lên cuộc cách mạng Pháp và đề xướng những quan điểm giáo dục tiến bộ, đưa ra là:

“Giáo dục không phải là đưa thông điệp vào người tiếp nhận, mà điều cốt lõi là khiến mỗi cá nhân phải cảm thấy thích thú và có lợi khi tiếp nhận nó. Và nếu chỉ nhào nặn con người với duy nhất một trạng thái thì anh ta sẽ là vô dụng trong mọi tình huống khác”.

Có lẽ vì “chưa có điều kiện”, nên chúng ta chưa có một cuộc điều tra toàn diện về “mức độ hạnh phúc” khi đến trường của trẻ. Nhưng có một cách khác để ghi nhận tương đối về điều này là xem xét bức tranh giáo dục qua báo chí. Người lạc quan lắm, chắc cũng không dám nói rằng chúng ta đang có một nền giáo dục hạnh phúc. Rằng thực sự, mỗi ngày đến trường, với trẻ là một ngày vui. Mà ngược lại, đi học với trẻ là sự nhồi nhét khổ ải, là tuổi thơ "bị đánh cắp".

Không thể nói đến sự tụt hậu của nền giáo dục Việt Nam mà lại phủ nhận sự lạc hậu của nền tảng tư tưởng giáo dục.

Hoặc nói một cách khác, nếu có một sự tự tin nào đó để khẳng định rằng tư tưởng giáo dục của chúng ta đang là đúng đắn, chuẩn xác, tiến bộ, thì nhiều lắm nó cũng mới chỉ là lý thuyết. Sự “đúng đắn” đó chưa đủ để đi vào thực tế để tác động vào phương cách thực hiện giáo dục.

Xây thêm nhiều trường học, tăng thêm hay giảm bớt một kỳ thi, một hay nhiều bộ sách giáo khoa, trắc nghiệm hay tự luận, đề đóng hay đề mở…Các cuộc tranh luận vẫn cứ diễn ra như một sự “đánh đố” dư luận vậy. Cứ như thể nền giáo dục này sẽ được xoay chuyển nếu người ta làm xong một bản chiến lược, dịch xong một bộ sách giáo khoa, hay tiến hành nghiêm túc một kỳ thi vậy.

Không thể có một giải pháp nào đủ sức cải thiện chất lượng giáo dục, nếu nó không được thực hiện trên nền tảng tư tưởng là tôn trọng đối tượng được giáo dục, tôn trọng tính độc lập và tự do sáng tạo của người học.

Ngành giáo dục nếu muốn làm một cuộc cải cách giáo dục, thì cũng khó có cách lựa chọn nào khác ngoài cách mà nhiều quốc gia khác đã đi – xác lập lại nền tảng tư tưởng của giáo dục. “Xác lập lại” – chứ không phải sáng tạo gì cả!

Thành công trong cải cách giáo dục của các quốc gia khác đã cho thấy bài học về quan điểm nhìn nhận con người. Coi trẻ nhỏ là một thực thể, cần được khơi gợi tiềm năng, hay coi đó là những đối tượng thụ động để truyền đạt, tiêu thụ những định đề có sẵn về nhân sinh quan.

Nguồn tài liệu: Những nhà cải cách giáo dục tiêu biểu trên thế giới,Alpha Books, NXB Thế Giới, 2008.

Việt Nam đã đi sau nhiều nước văn minh, tiên tiến về giáo dục gần 2 thế kỷ, đi sau Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc ngót một thế kỉ. Để cái cách giáo dục thực sự, chúng ta dường như không phải sáng tạo gì nhiều, chỉ cần trở lại những quan điểm và phương pháp đúng đắn mà họ đã làm. Đó đã là một may mắn cho thế hệ tương lai.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Triết lý giáo dục trong những cuốn sách kinh điển

    10/04/2016Cao Việt DũngNền giáo dục Việt Nam nơi đào tạo ra rất nhiều đứa trẻ được nuông chiều nhưng không thực sự được tôn trọng, tự tin vì rất nhiều thứ khác ngoài nền tảng kiến thức và bản lĩnh cá nhân, chắc chắn cần có các thay đổi. Lời gợi ý đúng đắn rất có thể sẽ đến từ những cuốn sách như thế này.
  • Bốn trụ cột là triết lý giáo dục của UNESCO?

    09/09/2014Vũ Cao ĐàmMột số nhà nghiên cứu cho rằng, nội dung “Bốn trụ cột” là: “Học để biết; Học để làm; Học để tồn tại; và Học để chung sống” trong bản báo cáo nổi tiếng của Jacques Delors năm 1996 chính là nội dung triết lý giáo dục của UNESCO. Nhưng có nhiều đồng nghiệp đọc xong “Bốn trụ cột” đó nghi ngờ: “Có phải như thế là triết lý giáo dục không?”...
  • Gọi tên triết lý giáo dục

    14/05/2014TS. Giáp Văn DươngTriết lý giáo dục của hệ thống hiện thời là đào tạo con người công cụ. Đây là cái sai nghiêm trọng nhất trong những cái sai của hệ thống giáo dục này.
  • Triết lý giáo dục mầm non và manh nha giải pháp

    12/05/2014Nguyễn HươngKhung chương trình giáo dục mầm non Việt Nam xem ra không khác bao xa so với thế giới ở các kiến thức, kỹ năng, niềm say mê kì vọng đạt được của trẻ: kỹ năng xã hội, kiến thức khoa học, say mê khám phá…Nhưng chương trình thực dạy trong các trường mầm non xem ra không có bao nhiêu ngoài mấy bài thơ, bài hát mà trong các giờ đó các con phải ngồi ngoan ngoãn theo sự sắp đặt của cô giáo...
  • Khủng hoảng giáo dục là do không có triết lý giáo dục

    17/04/2014Nhà giáo Ưu tú, TS Lê Vinh DanhTS Lê Vinh Danh thu hút tôi vào một hướng khác, đó là những suy tư của ông đối với nền giáo dục nước nhà. Ông cho rằng khủng hoảng lớn nhất của hệ thống giáo dục VN trong vòng 60 năm qua là việc không chỉ ra được triết lý của nền giáo dục...
  • Việt Nam đang đi theo triết lý giáo dục nào?

    04/11/2013GS. Chu HảoSoi thực tiễn Việt Nam vào triết lý giáo dục của thế giới, chúng ta hình như đang đi ngược chiều với mọi triết lý giáo dục hiện đại. Không thể nấn ná, đã đến lúc phải chấn hưng (hay làm lại) nền giáo dục Việt Nam.
  • Triết lý giáo dục của người Việt

    02/11/2012Tống Văn CôngCách đây mấy thập kỷ, khi giáo dục bắt đầu lâm vào khủng hoảng, người ta cho phục hồi câu “tiên học lễ, hậu học văn”, một triết lý giáo dục của nho giáo từng được cả châu Á vận dụng, nhưng lần này đã không cứu vãn nỗi đà xuống cấp của nền giáo dục Việt Nam...
  • Triết lý giáo dục

    24/02/2012Kim ĐịnhVấn đề giáo dục và văn hóa khỏi nói ai cũng nhận là quan trọng. Vì vậy ngoài bộ quốc gia giáo dục còn có nhiều hội nghị giáo dục cũng nhóm họp để tìm giải đáp cho những vấn đề liên hệ...
  • Một triết lý giáo dục gần gũi với nhu cầu của thế kỷ 21 và dân tộc Việt Nam ngày nay

    12/11/2010TS. Bùi Trân Phượng...nếu có tác giả nào, từ cách đây gần 80 năm đã chủ trương một triết lý giáo dục gần gũi với nhu cầu của thời đại chúng ta vào đầu thế kỷ 21 và cần thiết cho dân tộc Việt Nam ngày nay, đó chính là nhà toán học - triết gia người Anh Alfred North Whitehead (1861-1947). Là đồng tác giả với Bertrand Russell của bộ sách ba quyển Nguyên lý toán học (Principia Mathematica, 1910, 1912, 1913), ông đã đóng góp có ý nghĩa vào luận lý học và thần học thế kỷ 20.
  • Năm học mới và triết lý giáo dục cũ

    18/08/2009Thu San Nguyễn Thế HùngNăm học mới đã gần đến, các trường học khắp cả nước đang chuẩn bị đón học sinh khai giảng. Tuy nhiên, năm nay hơi bị trục trặc vì dịch cúm H1N1. Các thầy giáo và học sinh, cả cha mẹ học sinh nữa đang chờ đón nhiều thay đổi ở năm học này, nhưng có lẽ sẽ khó có đột phá nào quan trọng Cỗ xe giáo dục đang đi theo đường ray hiện tại, rất khó chuyển hướng. Cỗ xe ấy có quán tính rất lớn.
  • Về triết lý giáo dục

    28/07/2009Nguyên NgọcTheo tôi, nguyên nhân đầu tiên, sai lầm đầu tiên và bao trùm là ở chính vấn đề quan trọng nhất, cơ bản nhất của giáo dục: ở triết lý giáo dục. Nói nôm na ra là chúng ta định xây dựng và thực hiện nền giáo dục này để làm gì? Tôi cho rằng đang có vấn đề hết sửa nghiêm túc ở chỗ này, nơi lâu nay ta tưởng mọi sự đã chẳng còn có chuyện gì phải bàn nữa.
  • “Hoa Anh Đào Nhật bản và cô hàng bánh rán bán rong” hay một triết lý giáo dục mới

    21/04/2009PhD. Nguyễn Thế HùngHình như có một sự liên lạc mơ hồ giữa điệu múa “Hoa Anh Đào khô” của Nhật Bản với các gánh hàng quà rong nhan nhản trên khắp các phố phường Hà Nội. Điệu múa “Hoa Anh Đào khô” cho phép chúng ta nhìn sâu sắc hơn những đặc điểm tâm lý cơ bản dân tộc của Việt nam. Những đặc điểm ấy chi phối mỗi người dân Việt nam chúng ta hàng ngày, hàng giờ, trong mọi hoạt động. Những đặc điểm này làm nên lịch sử và văn hóa của đất nước chúng ta. Nhưng vì những đặc điểm này là máu thịt của ta, nên ta quá quen biết chúng, đến độ xem các đặc điểm tâm lý ấy là tầm thường.
  • Triết lý giáo dục bình đẳng, vì con người

    26/02/2008GS. Phan Đình DiệuVới nguồn kinh phí hiện nay, nếu biết chắt chiu chi tiêu theo kiểu "con nhà nghèo" thì VN hoàn toàn có thể miễn học phí đối với các cấp học phổ cập và giảm dần tiến đến bỏ học phí ở các cấp THPT và ĐH để xây dựng một nền giáo dục bình đẳng, vì con người. Đồng thời, cần có sự điều chỉnh chương trình để hướng tới đào tạo những HS có năng lực đọc hiểu, khả năng tư duy toán học, khả năng hiểu biết và vận dụng kiến thức khoa học, và năng lực xử lý tình huống chứ không chỉ biết học thuộc lòng...
  • Lại chuyện triết lý giáo dục

    11/10/2007Nguyên NgọcMấy hôm nay bỗng lại thấy xôn xao lên chuyện triết lý giáo dục. Có lẽ là vì vừa có cuộc hội thảo về chuyện triết lý giáo dục do một cơ quan nào đó của Bộ GD-ĐT tổ chức, mà quả thật nếu không có một bài báo tường thuật lại khá sơ sài thì chẳng ai biết nó diễn ra ở đâu, vì sao, để làm gì.
  • xem toàn bộ