Quyền lực của nhà văn

12:58 CH @ Thứ Hai - 24 Tháng Hai, 2020
Nhà văn có quyền lực gì trong xã hội? Giữa hàng trăm nghề, nghề cầm bút nằm ở đâu trên chiếc thang bảng quyền lực? Câu hỏi này tưởng rất dễ trả lời nếu chỉ căn cứ vào những yếu tố bên ngoài.
.
Theo đó, tức là dựa vào những gì nhà văn thể hiện ra bên ngoài, thì anh ta, chị ta chỉ có một thứ quyền duy nhất, thuộc loại bèo bọt, đó là cặm cụi bên bàn viết, bóp nát cả trán để cho ra thứ nhiều khi chẳng ai cần.
Minh họa: Huỳnh Ty
.
Nhưng sự thực có thể còn thê thảm hơn.
.
Nhiều người cả đời sống dựa vào vợ, vào bạn bè viết ra những điều mà để có người biết đến, anh chị ta thậm chí phải lấy cả tiền sữa của con, tiền chợ hàng ngày của vợ, bán đi đủ thứ trong nhà, chằng đụp của bạn bè để cuối cùng cũng in ra được một vài đầu sách. Khi còng lưng bóp trán ngồi viết, gạch xóa, sửa chữa, nó được nâng niu cẩn thận còn hơn cả vàng bạc châu báu. Vậy mà khi thành quyển sách với vô vàn khổ nhọc đi kèm, không ít phen nó bị quăng quật, rẻ rúng còn hơn cả thứ của nợ. Trăm người nhận nó đều bằng một vẻ mặt: Hân hoan, cả thật lẫn giả vờ, kèm vài lời chúc mừng đa phần là nhạt nhẽo. Nhưng sau đó là cả trăm cách ứng xử với nó. Tôi đã tận mắt chứng kiến một nhà thơ khom người xuống sát đất để bày tỏ sự kính trọng khi tặng sách một nhà phê bình, với hy vọng ông ta sẽ ngó nghiêng tới và nếu vào đúng lúc dễ dãi có thể ông ta còn ban cho vài nhời vàng ngọc. Nhưng tác giả của nó chỉ vừa lui ra khỏi nhà, món quà tặng “quý giá” đã nhanh chóng thành vật kê nồi. Một cảnh tượng khác, chuyện này do chị bạn nhà thơ của tôi kể lại, chính chị tận mắt thấy những cuốn sách, cả dầy lẫn mỏng, cả bìa cứng lẫn bìa mềm, cả sang lẫn hèn, đều được một nhà văn “chiếu cố” bằng cách tống thẳng vào sọt rác như thế nào! Ông ta ném xong còn phủi hai tay vào nhau, như ta vẫn làm thế khi trót cầm phải thứ nhơ bẩn. Chính chị bạn tôi sau đó đã nghiêm khắc cho tôi lời khuyên là chớ tặng sách bừa bãi (“em cấm anh”, chị đã nói nguyên văn như vậy, với cái quyền là bạn thân).
.
Nếu chỉ kể chuyện người, tôi e sẽ bị ai đó trách là ác ý, bịa tạc do đố kị. Vậy thì đây, chuyện này một trăm phần trăm là chuyện của tôi, do tôi gây ra. Một nhà thơ vốn là chỗ thân quen, luôn miệng khen tôi có tài, luôn miệng bảo chờ đọc tác phẩm mới của tôi, một lần, khi nhận sách tôi tặng (tôi là người hầu như không tặng sách những người vai vế, tự cho là họ có vai vế, trong trường hợp đang kể hoàn toàn chỉ vì tôi coi ông là người thân), có lẽ thói quen “mục hạ vô nhân” của ông quá mạnh, hoặc do ông nhiều việc nên lãng ý quên tác giả cuốn sách đó vẫn đang lù lù trước mặt, vì thế, khi vừa đón cuốn sách từ tay tôi, không hề có bất cứ đắn đo nào, ông ném toẹt nó vào góc nhà, nơi hàng trăm cuốn sách ông được tặng khác đang nằm chất đống và đã bị bụi phủ dầy thêm mỗi ngày. Tôi chỉ hơi bất ngờ chứ không hề oán giận, không phật ý, thậm chí còn muốn bật cười vì cái cách mà ông hành động nó mới dứt khoát, mạnh mẽ và hồn nhiên làm sao! Không phải ai cũng có thể làm được như vậy. Phải là người ý thức rất rõ mình có trong tay thứ quyền lực gì. Ở đây là quyền coi chính nghề viết của mình còn rẻ rúng hơn cả mẻ! Hoặc đơn giản nó là cái hành động quá quen thuộc hàng ngày của ông.
.
Tôi không trách, không giận còn vì tôi tin rằng chắc chắn ông từng nhiều phen muốn phát điên khi cứ phải nhận sách từ những người mà mình chẳng hề muốn đọc. Đọc một cuốn sách dở, vô bổ, chả khác nào lao động cải tạo. Chuyện đó thì ai cũng biết. Đã thế, không đọc sách người khác “đòi” tặng cũng có thể bị quy là mắc tội. Chẳng hạn như một lần cách đây hơn hai chục năm, (vẫn liên quan đến ông nhà thơ vứt sách tôi tặng) trong cuộc gặp gỡ các văn nghệ sỹ của lãnh đạo Hà Nội, một nhà văn đã ở tuổi gần đất xa trời, tóc bạc trắng, khi được mời phát biểu cảm tưởng, đã bật khóc tu tu trước hàng trăm đại biểu vì phát hiện ra rằng, cuốn sách ông kính cẩn đề tặng người mà ông kính trọng suốt hơn một năm vẫn không được ông ta nhòm tới, thậm chí ngay cả cái tên khi ông hỏi lại cũng không nhớ.
.
Cả hội trường hôm ấy tất nhiên là được một phen cười ồ lên. Nhưng ngay sau đó mỗi người bèn tự cảm thấy cám cảnh, tủi hổ cho cái nghề bạc bẽo của mình.
.
Những gì tôi vừa dẫn có lẽ chỉ là chuyện hy hữu (mong là vậy), còn nói chung, khi nhìn thấy đứa con tinh thần của mình bị ghẻ lạnh, bị hành hạ, đa số những người cha người mẹ của chúng đều không dám kêu ca, trách móc, mà tìm cách nhắm mắt làm ngơ, tìm mọi cách tự dối lòng mình là dù thế nào thì ở đâu đó nó vẫn được ai đó đón nhận bằng sự nâng niu. Rằng, ở đâu đó, nó đang khiến cho hàng ngàn người xúc động, thậm chí làm thay đổi cách nghĩ, cách sống của họ. Rằng ở đâu đó người ta đang nhắc tên tác giả bằng sự biết ơn và ngưỡng mộ lớn lao. Không thế, làm sao nhà văn có được vị trí quyền lực với xã hội đến vậy? Đi đường phạm lỗi, bị cảnh sát dừng xe đòi phạt, chỉ cần nói mình là nhà văn, giơ ra cái thẻ hội viên càng tốt, còn được nể tới tám chín phần mà chiếu cố tha bổng cơ mà! Ra chợ mua hàng, chỉ cần nói là nhà văn, có thể ghi sổ nợ bao giờ có thì trả.
.
Thôi thì tự huyễn một chút, hoang tưởng một chút cũng đem lại cái lợi là khiến mình dễ sống. Nói vui thì thế. Nghiêm túc ra thì thực sự nhà văn có quyền lực hay không và quyền lực đó thể hiện dưới hình thức nào?
.
Từ vài câu chuyện thê thảm mà tôi vừa kể, có vẻ như tôi đang cố làm nản lòng những người cầm bút, làm thui chột khát vọng của những người sắp dấn thân theo nghiệp chữ nghĩa với hy vọng đó là con đường vinh quang. Bạn nghĩ thế cũng được, nhưng đừng quên rằng tôi cũng đang thuộc số những người “vô tích sự” mà tôi đang kể về họ. Nhưng chưa bao giờ tôi bi quan, hoặc đòi hỏi mình phải được đối xử ra sao. Ngay cả điều chúng ta đang bàn luận là quyền lực của nhà văn, thì với tôi cũng hoàn toàn phụ thuộc vào chính lựa chọn của anh ta. Như những gì tôi nghiệm thấy từ thực tế và qua sách báo, qua lịch sử văn học thì nó là thế này: Nếu anh cứ viết như hàng trăm hàng ngàn người đã đang và sẽ viết về những điều vô thưởng vô phạt, nếu coi viết là đang thực hiện nhiệm vụ đã nhận với ai đó, với thế lực nào đó nhằm tới mục tiêu tán tụng họ theo đơn đặt hàng, nếu viết chỉ để mong được đoái xét bổng lộc, thì QUYỀN LỰC CỦA NHÀ VĂN LÀ ZERO, không cần bàn cãi.
.
Nhưng bạn hãy yên tâm khi chúng ta luôn có sẵn những tấm gương lớn về chuyện này, để không việc gì phải buồn chán với cái nghề bạc bẽo của mình. Chuyện tôi đọc đã lâu nhưng không thể quên về nhà văn Nga từ chối giải thưởng của Tổng thống-nhân danh nước Nga- khiến người quyền lực thứ hai thứ ba thế giới cảm thấy lúng túng, buồn tủi, chỉ là một trong hàng trăm câu chuyện về quyền lực của nhà văn lớn đến mức nào một khi chính ông ta muốn. Hay như chuyện mới đây liên quan đến việc nhà văn Milan Kundera chiếu cố nhận lại quốc tịch Sec, sau khi chính phủ đương nhiệm bày tỏ sự hối lỗi thống thiết về hành động trục xuất ông trong quá khứ, chả lẽ không đáng để chúng ta, những người cầm bút, coi là sự tưởng thưởng thầm lặng, chậm trễ nhưng không bao giờ bỏ sót của Thượng Đế, cho những đứa con mà Ngài lựa chọn, làm cái công việc rất dễ trở thành kẻ vô tăm tích.
.
Nhà văn Solzhenitsyn với TT Nga Putin
.
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Cần đọc cả sách văn học và khoa học

    29/10/2019Việt HàNhà vật lý thiên văn nổi tiếng cho rằng sách văn học giúp ta hiểu con người còn sách thiên văn giúp ta hiểu vũ trụ, nên cần đọc cả hai...
  • Tài năng và tầm văn hóa của Nhà văn

    02/12/2018Đinh Quang TốnVăn hóa là những giá trị tinh thần cao quý do con người sáng tạo ra. Cho nên đã nói đến văn hóa là nói đến cái đẹp. Đốtxtôiépxki có nói: "Cái đẹp cứu rỗi thế giới". Vì vậy, cái đẹp và văn hóa luôn đi liền với nhau...
  • Nhà văn mang lại cuộc sống thứ hai

    02/10/2018Nguyễn Duy BìnhTrong một xã hội cởi mở, dân chủ, nhà văn là người cho bạn đọc sống cuộc sống thứ hai. [...] Mặc dù ngày nay có sự cạnh tranh của truyền hình, internet, nhưng tôi không hề bi quan về tương lai của văn học. Bởi vì cuộc sống thứ hai mà văn học ban cho chúng ta không chỉ giới hạn ở khía cạnh giải trí. Văn học mang lại cho chúng ta ước mơ, cho phép chúng ta lánh xa đời thường nhưng cũng đặt ra cho chúng ta một số câu hỏi...
  • Các nhà văn Nga đã phát biểu gì khi nhận giải Nobel?

    12/03/2018Tô HoàngSau đây là những lược trích lời phát biểu khi nhận Giải Nobel Văn học của các nhà văn Nga ấy...
  • Viết, với những nhà văn chân chính, tức là sống

    11/01/2018Phi Hà (thực hiện)Dịch giả Giáp Văn Chung, tháng 10-2017 được trao tặng Huân chương Công trạng Chữ thập vàng Hungary ngạch Dân sự, phần thưởng cao quý của Nhà nước Hungary, cho những nỗ lực bền bỉ trong nhiều năm qua để dịch thuật, giao lưu văn hóa giữa hai nước. Ông trả lời phỏng vấn về những nét đặc biệt của một nền văn học vĩ đại được đơm chồi từ một đất nước nhỏ bé...
  • J.P.Sartre và câu hỏi: Văn học là gì?

    01/08/2016Thanh ThảoLà một nhà văn tự do và dấn thân, Sartre đã gắn kết hai khái niệm tưởng chừng mâu thuẫn này vào mục đích sáng tạo của nhà văn, bởi người ta có thể hỏi vặn: tự do đôi khi là từ chối dấn thân, và ngược lại, dấn thân có khi là mất tự do?
  • Nhà báo - nhà văn, viết văn - viết báo

    21/06/2016Văn GiáMấy năm gần đây, thỉnh thoảng trong báo giới và văn giới của ta lại thấy vẩn lên câu chuyện: Nhà báo viết văn và nhà văn viết báo. Vế thứ nhất gần như mặc nhiên và được xem là thuận chiều, không có gì cần bàn lắm. Chủ yếu là ở về thứ hai. Có một số nhà văn tuyên bố ra miệng rằng: viết báo đối với họ chẳng qua là nghề tay trái, là “lấy ngắn nuôi dài”, là lo cái chuyện độ nhật... mà thôi.
  • Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người

    16/03/2016Hoàng Ngọc HiếnTrước khi bàn về tác dụng chiều sâu của văn học trong xây dựng nhân cách văn hoá, tôi muốn nêu mấy suy nghĩ về vị thế của văn học đương cố cơ bị nghiêng ngả và có chiều sút kém trong đời sống văn hoá hiện đại. Văn học trước hết là sách, là hình ảnh ngôn từ, là ngôn từ mực đen trên giấy trắng. Mấy thập kỉ nay, văn học phải cạnh tranh với một đối thủ ghê gớm mà sự lớn mạnh ngày càng hùng hậu, càng tăng sức áp đảo: đó là truyền hình...
  • Phỏng vấn một nhà văn

    22/05/2015Lê Thị Liên HoanMột nhà văn thì phát biểu bằng gì? Theo tôi là bằng tác phẩm. Chỉ tác phẩm. Không có gì ngoài tác phẩm. Tôi rất ngạc nhiên khi thấy nhiều vị chả viết gì cả, hoặc chả viết ra trang nào hay ho cả, bỗng dưng "máu lửa" trên diễn đàn trước, trong và sau đại hội.
  • Vì sao nhà văn lại không được coi trọng?

    16/04/2015Nguyễn Mạnh HàNhà văn, tất nhiên phải là những nhà văn đích thực, xưa nay, là những
    người sáng tạo và đem lại cho xã hội những giá trị tinh thần lớn lao.
    Nhà văn đem lại những giá trị góp phần làm hoàn thiện tính người cho
    nhân loại. Thế nhưng không phải ở đâu, thời đại nào, thể chế nào các
    nhà văn cũng được coi trọng và tôn trọng mà họ dáng được bởi các giá
    trị mà họ có, họ đem lại cho cộng đồng...
  • Thời vắng những nhà văn hoá lớn?

    25/09/2014Trần Hữu DũngTrong một lần gặp gỡ một nhóm sinh viên trẻ ở Hà Nội vài năm trước, tôi hỏi các em: Trong xã hội Việt Nam ngày nay, đặc biệt là trong lãnh vực văn hoá, các em ngưỡng mộ ai nhất? Và tôi ngạc nhiên khi chẳng em nào trả lời tôi được! Nhớ lại hồi còn trẻ, tôi có thể kể năm bảy người mà tôi ngưỡng mộ, những Đào Duy Anh, những Nguyễn Mạnh Tường, những Trần Đức Thảo, những Hoàng Xuân Hãn, những Nguyễn Hiến Lê... Còn ngày nay? Có thể chăng chúng ta đang sống trong thời vắng những nhà văn hoá lớn?
  • Nhà văn: Xin đừng tự trói buộc mình

    17/02/2013Thu Hà"Làm thơ, viết văn là sáng tác ra tác phẩm nói lên những vấn đề của con người gắn với thời cuộc, thời đại. Người cầm bút cần phải có năng lực dự báo, là cánh chim báo bão, là người đi đầu phản biện góp phần cho sự phát triển các giá trị Chân-Thiện-Mỹ trong xã hội; đem hồn thơ làm thắm đượm hồn người, thơ không nên chỉ lo phục vụ chính trị, mà phải "văn dĩ tải đạo".
  • xem toàn bộ