ChúngTa.com

Hoàng Đạo Thúy là nhà Hà Nội học hàng đầu của Việt Nam. Ông có nhiều tác phẩm thuộc nhiều lĩnh vực giáo dục, xã hội, chính trị, quân sự, lịch sử, văn hóa... đặc biệt là những tác phẩm về lĩnh vực nghiên cứu lịch sử văn hóa Hà Nội. Năm 1943, Hoàng Đạo Thúy viết cuốn sách "Trai nước Nam làm gì?" để kêu gọi thanh thiếu niên rèn luyện trí tuệ, đạo đức, ý chí và thể lực, chờ ngày giúp nước. Cuốn sách được viết cách đây hơn 60 năm, nhưng tính thời sự và giá trị giáo dục của tác phẩm vẫn còn có ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống ngày hôm nay.

Chungta.comxin trân trọng giới thiệu với bạn đọc trích đoạn cuốn "Trai nước Nam làm gì?" của nhà Hà Nội học Hoàng Đạo Thúy.

Tôi biết rằng tôi có thể nói thẳng với anh.

Hãy nói lại chuyện cũ. Chuyện mấy năm trước đây thôi.

Lúc bấy giờ trông xa thì thấy gì?
Bốn bể sóng cồn. Mà một khi làn nước phẳng lặng đã nổi giận, sức mạnh không biết đến bực nào.
Văn-minh vật-chất chỉ mạnh nuôi cho lòng dục, mà lòng dục đã tha-hồ tung-hoành thì dẹp được nó không phải là việc dễ.

Thế-giới đã ốm rồi. Ốm tinh-thần, mà các sác lại nuôi rặt đồ cao-lương thì bệnh khó gỡ đấy. Đã thế mà một trăm ông thày thuốc, ông nào cũng dao cầu cho sắc, viên thuốc cho to, ông nào cũng bốc những bài công phạt, ông nào cũng bỏ đạo vương mà dùng đạo bá cả, không để cho người ta tỉnh lại tinh thần, không để cho người ta hoàn hồn, mỗi ông cứ cậy thuốc mình hay, hay hơn cả tạo vật, chữa không vì bệnh, chữa chỉ để sướng tay, không uống có lẽ ông đè xuống mà đổ thuốc vào họng.

Phen này nếu người ốm không chịu gắng gượng, tay chân không chống đỡ, để cho bọn lang băm nó làm liều thì nguy - phải nguy mất: Nghĩ kỹ xem bệnh có những chứng gì?

Một phần cậy cái sức mới mẻ của mình, tha hồ mà ước vọng, tha hồ mà bầy vẽ, mong sao các xác mình nó được thoả đến cùng cực, mặt kệ tịnh thần, mặc kệ tâm hồn. Thế rồi bầy vẽ mãi, càng bầy vẽ, cái sác càng ước vọng xa, vì lòng dục đã không bờ, đâm làm rồi đành theo, theo đến chết có lẽ cũng không ngại gì nữa. Tiền đã thành sức mạnh, tiền đã nên cái lẽ vì no mà sống, thì ắt phải làm hết sức, bán hết sức cho ra tiền. Làm đã đành, nhưng mua cũng phải có khách chứ. Phải có khách mua mới được. Thiếu khách, đã vừa làm vừa mua mà dùng cũng không hết; sống để làm ra hàng rồi lại để dùng hàng, cũng chỉ tạm yên thôi. Dùng không hết, nó ùn lại, nó ứ tắc; làm sao cho máy vẫn chạy, tiền vẫn vào, vì thế lâm vào con đường luẩn quẩn, cài vòng khổ vây bao nhiêu mạng người ở trong. Vì đó mà gạo nhiều quá phải đổ bớt xuống bể, hàng nhiều quá phải thiêu bớt đi. Chua chát ở cái chỗ: bên này thiếu, đổ đi, bên kia vẫn có kẻ đói, chết, kẻ túng thiếu.

Bọn làm ra hàng nhất định phải bán để ra khỏi vòng khổ, tất nhất định phải bắt người ta trả cho được.

Thành ra nước sông đỏ không phải chỉ đỏ ở đất phù xa, hạt mầm dịch tả người ta còn nuôi nó để dùng nữa.

Có một phần, cái óc sáng sủa qua một phen choáng váng, thành ra ngây ngất. Quên sức sống của mình nó vẫn thâm trầm, thấy người nhẩy nhót cũng nhẩy nhót cũng ốm nốt.

Quay cuồng cả, vì danh làm mê, vì lợi làm mê, vì của ngon vật lạ làm mê. Bệnh điên rồi. Điên thì biết còn giữ làm sao được.

Gốc bệnh chỉ là ở chỗ không giữ được bản tính người thôi.

Cái đức sáng đã mờ đi, lại không cố làm cho cái sáng cái đức sáng. Bệnh ở tâm ở óc, lại bổ ruột, bổ dạ dày, bằng ăn, bằng chơi thì thế hư mất rồi. Ấy trông ngoài thì thế.
.......

Một số nhỏ, tự phụ mình là thượng lưu, ăn dẫu không tất được no, nhưng mặc tất phải sang mới thích. Bọn này gần những người điên nên cũng điên. Những trò tầm thường ở nhà chớp bóng đã cho là hay, có ngờ đâu nó chỉ đủ nhồi vào mấy lỗ hổng trong óc. Thừa thời giờ, không muốn khổ về suy nghĩ, nhọc về học tập, thì quay, thì nhẩy, vì học người thì môn học này thật là tốn công ít nhất. Việc làm đã chỉ cho là một cách kiếm ăn thì kiếm ăn được rồi mà còn được chơi nữa, còn mong ước ao cao xa làm gì. Đã không ai để bận việc gì đến mình, có nhà không phải giữ, có con không phải dạy, còn mất không phải để tâm đến, còn vạ gì kiếm cho ra việc, làm cho được việc, nghĩ đến người ở ngoài mình, lo đến việc ở ngoài mình. Đã lầm tưởng múa may là hoạt động, kêu là là truyền bá, tổ chức là văn hoá, mơ màng là tư tưởng, thì rượu chưa say đã có thuốc phiện. Muốn an ủi cái sức vóc thôi, thì đã có trường đen đỏ, Thế cũng xong, vì chết cũng là một cái xong.

Ngoài như thế, trong như thế, khỏi sao làm người ta phải lo âu.

Trông thấy quanh mình như thế... Vì cho rằng, sức níu lại không còn được, nên không khởi công níu lại. Ai cũng bảo thôi, muộn lắm rồi.

Cơn dông đến. Nhiều tay tưởng rằng mạnh chèo chống, không chèo chống. Nhiều giá trị tưởng nhất định mà không nhất định. Bao nhiêu việc thay đổi. Bao nhiêu nỗi thống khổ mà đã biết bao giờ thôi cho.

Bên phương Tây kia, chứ chẳng những mấy người biết nghĩ ở bên ta, nhiều người tự hỏi rằng: đã lạc đường rồi ư? Đã điên thật à? Luân lý có lẽ là một giá trị, đạo đức có lẽ là một nhẽ sống. Vật chất làm nguy thật rồi.

Nước Pháp nguy. Thống chế Pétin lập lại nền nước, đem những từng trải, những suy xét của ngoài tám mươi tuổi mà làm việc, cũng nhận rằng: phải trả lại giá trị cho những giá trị cũ, giá trị lao công, gia đình nghiêm phép, tổ quốc thiêng liêng; không nói tiền, chỉ nói đức; đừng vội chơi, hãy biết khổ.

Mà Thống chế Pétain không phải là một mình, bao nhiêu người cũng thấy như thế.

***

Thanh niên nước Nam, anh ạ, hãy thôi đừng chế bác những người mà anh vẫn cười rằng: "ưu thời mẫn thế", những người mà anh cho là kém vì chỗ không biết trẻ, biết vui.

Anh nghĩ xem, anh là một phần tử của nhà anh, của nước anh, một hy vọng của đời; nếu mặc đẹp, ăn ngon, uống rượu say, xem trò lạ, nghỉ mát cho thoả, đánh bạc cho giết thì giờ, thì anh quẳng cái tập này đi, nếu anh cho thế là xong, ừ thì là xong.

Nhưng nếu anh có gan óc, có sức vóc, thì anh chưa cho thế là xong được. Anh phải tìm lấy một con đường mà đi.

Anh phải lập trí, từ hôm nay, từ giờ này mới được.

Anh thường phàn nàm về cái của hương hoả của ông cha để lại nó nhẹ nhàng quá. Ông cha ta chẳng để lại được cho ta một cái gì mà mắt thấy được, thật đấy. Nhưng đem nhau tự đâu mà đến cõi đất này, chống phía Bắc, mở phía Nam, mỗi lần thắng đủ làm bất tử cho cả một bộ sử, bao nhiêu nước mắt, bao nhiêu máu vẩy ra rồi, ông cha ta đã để cho ta một cái hương hoả vô cùng quý, đó là chí khí.

Ai dạy được ai cho có chí, nhưng biết rằng trong tâm hồn anh có sẵn mầm mống, nên gọi anh đó.

Anh lập chí ngay để mà làm việc cho Tổ quốc

Anh đợi thì rồi lại như những người mấy năm trước đã đợi, rồi thấy chậm mất rồi, lần nào cũng chậm mất rồi vì không lần nào quyết tâm làm cả. Cái cảnh vuốt bụng thở dài, nhìn trời mà than vãn phỏng anh có chịu được không?

Nước nhà mong ở anh đấy, đời đợi anh đấy.

...