ChúngTa.com

REE, Kinh Đô và Gas Sài Gòn đã khá thành công khi áp dụng môhình thưởng cổ phần cho nhân viên, nhằm thu hút, giữ chân người tài và thúc đẩy họ nỗ lực vì sự phát triển của Công ty. Trong xu thế hội nhập, ESOP sẽ là công cụ đắc lực giúp tăng ưu thế cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.

Các Công ty vừa áp dụng ESOP, vừa có sự tham gia của nhân viên trong các quyết định quan trọng của Công ty có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn 8 - 11% so với các Công ty không áp dụng ESOP.

Quyền sở hữu cổ phần của nhân viên (Employee Stock Ownership Plan - ESOP) là một trong những công cụ đắc lực mà nhiều Công ty nước ngoài đã áp dụng từ lâu để thu hút và giữ chân nhân tài. TạiViệtNam, một số Công ty Việt Nam như REE, Kinh Đô và Gas Sài Gòn cũng đang áp dụng công cụ này. Họ đã thiết kế chương trình này như thế nào và nếu là doanh nghiệp, bạn có nghĩ đến việc sử dụng công cụ này như họ?

Thứ nhất, mục tiêu của ESOP là động lực để thu hút và gia chân nhân tài. Hiểu một cách đơn giản là với việc áp dụng ESOP, Công ty thu hút được nhiêu nhân viên có năng lực hơn, vì ESOP mang đến cho họ cơ hội kiếm nhiều tiền hơn nếu Công ty thành công trong việc tạo ra giá trị cổ phần.

Thứ hai, ESOP tác động không nhỏ đến tốc độ tăng trưởng doanh thu của Công ty. Năm 1987, một nghiên cứu về tác dụng quyền sở hữu của nhân viên đối với hoạt động kinh doanh của Công ty đã được MichaelQuarrey and CoreyRosen thực hiện. Nghiên cứu này tập trung vào 45 Công ty có áp dụng ESOF và đối chiếu từng Công tyđó với 5 Công ty tương ứng về lĩnh vực kinh doanh, quy mô...không áp dụng ESOP.

Kết quả cho thấy, các Công ty ứng dụng ESOP tăng trưởng nhanh hơn so với các Công ty không áp dụng ESOP khoảng 3,6%/năm. Bên cạnh đó, các Công ty vừa áp dụng ESOP, vừa có sự tham gia tích cực của nhân viên trong những quyết định quản lý cũng như các quyết dinh quan trọng khác thì tăng trưởng với tốc độ 8 - 11%, nhanh hơn các Công ty không áp dụng ESOP.

Hai nhà nghiên cứu Douglas Kruse and Joseph Blasi của Đại học Rutgers (Mỹ) cũng thực hiện khảo sát tương tự trên 343 Công ty áp dụng ESOP và 343 Công ty không áp dụng ESOP đã rút ra kết luận: các Công ty áp dụng ESOP đạt được doanh thu bình quân trên một nhân viên cao hơn 2,3% so với các Công ty tương tự không áp dụng KSOP.

Thứ ba, ESOP tạo nên tỉ suất lợi nhuận trên tài sản (Return on Assets - ROA) cao hơn cho Công ty. Kết quả từ cuộc khảo sát trên 105 Công ty của các nhà nghiên cứu Douglas Kruse, Joseph Blasi, Jim Sesil and Maya Krumova của Đại học Rutgers năm 2000 cho thấy, trong cùng khoảng thời gian 10 năm từ 1985 đến 1995, các Công ty áp dụng chương trình quyền chọn mua cổ phần mở rộng tạo ra ROA cao hơn 2 - 2,5% so với các Công ty tương tự không áp dụng chương trình này.

ESOP ngày càng ứng dụng rộng rãi trên thế giới vì đã mang về cho doanh nghiệp 3 lợi ích vàng nêu trên. Ở Việt Nam, trước sức ép cạnh tranh cửa thời kỳ hội nhập, đặc biệt là cuộc chạy đua tìm kiếm nhân tài, ESOP lại càng hữu ích cho doanh nghiệp trong nước. Vậy, ESOP được hiểu và ứng dụng thế nào trong doanh nghiệp?

Trước tiên, xin được giải thích tómlược về "quyền chọn mua có phần" hay "thưởng có phần cho nhân viên" qua ví dụ dưới đây.

MộtCông ty A (niêm yết trên TTCK) phát hành 10.000 cổ phần và quyết định cho nhân viên quyền chọn mua 500 cổ phần. Cổ phiếu Công ty A có giá thị trường là 10 USD/cổ phiếu và họ bán cho nhân viên 500 cổ phần với giá 20 USD/cổ phần (được gọi là "giá thực hiện” và quyền chọn mua cổ phần này có hiệu lực trong thời hạn 1 năm. Như vậy, nhân viên nào đã được chọn mua cổ phần sẽ có thể mua ở mức giá 20 USD vào bất kỳ thời điểm nào trong vòng 1 năm đó.

Sau 1 năm đó, nếu giá cổ phiếu tăng lên 30 USD, nhân viên có thể mua cổ phần với giá 20 USD/cổ phần và bán với giá 30 USD (hoặc theo một mức giá khác trên thị trường) để kiếm lợi chênh lệch 10 USD/cổ phần.

Khi nhân viên thực hiện quyền chọn mua cổ phần, Công ty phải phát hành cổ phiếu mới bán cho nhân viên với giá 20 USD/cổ phiếu (hoặc phải bán cổ phiếu ngân qũy cho nhân viên với giá 20 USD). Nếu suốt 1 năm đó, giá cổ phiếu không tăng cao hơn giá thực hiện thì nhân viên được chọn mua cổ phần không có cơ hội hưởng lợi nhuận từ việc thực toàn quyền chọn mua của mình.

Quyền chọn mua có phần trong một Công ty cổ phần chưa niêm yết B cũng giống như Công ty A. Chỉ có điểm khác biệt là thị giá cổ phiếu của Công ty niêm yết được xác định theo giá niêm yết, trong khi thì giá của Công ty cổ phần chưa niêm yết là giá thỏa thuận giữa người bán và người mua hoặc trên thị trường phi tập trung OTC.

Thường cổ phần REE: Một quy trình nghiêm ngặt và chuyên nghiệp ESOP cũng đã được REE thực hiện một cách bài bản như trên. Chương trình này nhắm tới 3 đối tượng chính là nhân viên quản lý cao cấp, nhân viên kinh doanh giỏi, kỹ sư giỏi, chuyên viên đặc trách, các nhân viên mới có tài đức được tuyển dụng từ mọi nguồn.

Đầu tiên, REE thực hiện khâu xét thưởng cổ phần cho nhân viên. Ban tổ chức ESOP của REE (do HĐQT thành lập và chi định một thành viên trong HĐQT làm trưởng ban) yêu cầu các nhân viên muốn tham gia ESOP phải đăng ký một chương trình hành động. Đó là một cam kết mà nhân viên phải nêu ra kế hoạch hành động cụ thể cho từng năm, tùy thuộc vào chức năng, trách nhiệm, quyền hạn của mình, lập kế hoạch và chi tiêu hành động cho một hay nhiều hạng mục như: l) Chi tiêu về lợi nhuận, doanh thu và các chi tiêu tài chính khác như quản lýchi phí, công nợ, hàng tồn kho, vòng quay vốn, 2)Chi ra tiến trình hoàn thiện quy trình kinh doanh, 3) Nâng cao năng lực quản lý, nâng lực tổ chức điều hành.

Sau khi xem xét điêu kiện cũng như các kế hoạch hành động cửa nhân viên, Ban tổ chức ESOP của REE thực hiện bước thư 2 là quyết định nhân viên nào được tham gia vào ESOP và việc xét thưởng dựa trên từng cấp bậc trong Công ty.

Đối với các Giám đốc và Phó Giám đốc, REE đòi hỏi phải hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ kinh doanh, đạt các chi tiêu doanh thu, lợi nhuận và tài chính khác từ 80% trở lên. Bên cạnh đó, mỏi thành viên phải nêu được 2-3 vấn đề cần làm để cải thiện và nâng cao quy trình kinh doanh.

Đối với trưởng phòng kinh doanh, REE yêu cầu đạt từ 80% trở lên các chỉ tiêu về doanh thu, doanh số ký hợp đồng, thu tiên cong nợ, trong năm cần nêu ra 2 vấn đề phải cải thiện trong hoạt động kinh doanh của bộ phận.

Ngoài ra, các trưởng phòng khác và kỹ sư, tuỳ theo vi trí, cần đăng ký và thực hiện 3 chi tiêu cơ bản liên quan đến công việc và đề ra 2 vấn đề cần cải tiến. Với nhân viên kinh doanh thì chỉ cần hoàn thành hay vượt chi tiêu về doanh số và thu tiền công nợ.

Tuy nhiên, trong kế hoạch của REE, có những ứng viên không cần đăng ký kế hoạch hành động. Khi Tổng Giám đốc REE thấy rằng mọt nhân viên nào đó đã hoàn thành nhiệm vụ rất xuất sắc, được chính Tổng Giám đốc hay các Giám đốc chi ra cụ thể thì nhân viên đó sẽ được ưu tiên xét chọn tham gia ESOP mà không phải đăng ký.

Công đoạn thứ 3 là hỗ trợ nhân viên thực hiện ESOP. Số cổ phiếu mà REE áp dụng cho từng đối tượng hàng năm trị giá từ 3 - 50 triệu đồng. Các thành viên hoàn thành xuất sắc chương trình hành động đà đăng ký thì số lượng cổ phiếu được thưởng sẽ cao hơn, tùytheo từng trường hợp cụ thể.

Mỗi năm, HĐQT thông qua Ban tổ chức ESOP cùng với sự đề xuất của Tổng Giám đốc, Giám đốc và các Công ty thành viên của REE tiến hành xem xét tuyển chọn thành viên mới đủ điều kiện để tham gia ESOP, đồng thời xem xét lại điều kiện và tiêu chuẩn của các thành viên hiện hữu. Công việc này nhằm tạo điêu kiện cho nhân viên Công ty có cơ hội tham gia vào KSOP nhiều hơn và cũng là động lực giúp các thành viên hiện tại được tham gia ESOP luôn phấn đấu, nỗ lực trong việc duy trì tốt các tiêu chuẩn và điều kiện của KSOP.

Đại diện của REE cho biết, thực hiện chương trình ESOP nhàm giúp nhân viên gán kết chặt hơn với Công ty thông qua những quyền lợi hấp dẫn nhất định. Các thành viên tham gia ESOP được thưởng cổ phiếu ưu đãi được chuyền đổi đế hưởng cổ tức và cơ hội sỡ hữu cổ phiếu phổ thông, nếu thường xuyên đáp ứng được các tiêu chuẩn đã đăng ký qua các kỳ xét chọn.

Việc hưởng cổ tức của có phiếu ưu đãi được REE thực hiện với tỉ suất cổ tức giống như cổ phiếu phổ thông đang lưu hành của Công ty. Điều đặc biệt là vào đầu năm 2009, tất cả các cổ phiếu ưu đãi cửa thành viên ESOP sẽ được tự do chuyển nhượng và trở thành cổ phiếu phổ thông. Tỉ lệ chuyển đồi là 1:1( 1 cổ phiếu ưu đãi chuyển thành 1 cổ phiếu phổ thông).

Hiện nay, REE niêm yết trên TTCK và cổ phiếu phổ thông mang mã chứng khoán REE đang là thuộc hàng blue chíp. Vì thế, việc được mua cổ phiếu ưu đãi có khả năng chuyển đối thành cổ phiếu phổ thông trong tương lai sẽ là động lực lớn giúp nhân viên của REE tham gia mạnh hơn, hiệu quả hơn vào hoạt động kinh doanh của Công ty, góp phần mang lại lợi nhuận. Nghĩa là, động lực làm việc của họ đang tương tác gián tiếp đến giá tri cổ phiếu mà họ nắm giữ.

Tuy nhiên, REE cũng đòi hỏi khá khắt khe các thành viên được sở hữu ESOP. Nếu nhân viên không hoàn thành chương trình hành động đà cam kết trong năm sẽ bị thu hồi 50% số lượng có phiếu ưu đãi đã được thưởng. Song, các thành viên vẫn có thể tiếp tục đăng ký lại chương trình hành động trong lần xét chọn kế tiếp. Nếu được xét chọn, ngoài cổ phiếu đang sở hữu, các thành viên ESOP sẽ được xét thưởng số cổ phiếu mới theo chương trình hành động mới cam kết. Ngoài ra, nếu trong 2 năm liên tục (hoặc cách khoảng), thành viên ESOP nào không hoàn thành chương trình hành động đả đăng ký, sẽ không được tiếp tục xét thưởng vào các năm còn lại, đồng thời bị thu hồi toàn bộ có phiếu thường trong năm không hoàn thành chương trình hành động lần 2.

Chương trình ESOP cửa REE bắt đầu thực hiện từ tháng 12/2004, kết thúc vào tháng 12/2008. Lãnh đạo REE cho biết, với ESOP, Công ty hy vọng về lâu dài, nhân viên có thể cùng chia sẻ sự phát triển và thành công cửa REE thông qua việc hưởng cổ tức từ cổ phiếu thưởng và cơ hội được sở hữu cổ phần của Công ty.

Kinh Đô và Gas SàiGòn: ESOP ghi nhận đóng góp của nhân viên

Giống như REE, Kinh Đô cũng nhanh chóng tiếp thu bài học giữ nhân tài bằng ESOP. Tháng 7/2005, trong đợt phát hành 2 triệu cổ phiếu (là loại chứng khoán phổ thông, tương đương tổng mệnh giá 20 tỉ đồng với giá bán 10.000 đồng/cổ phiếu), ngoài 1,7 triệu cổ phiếu mới được chào bán cho cổ đông hiện hữu, Kinh Đô cũng dành 300.000 cổ phiếu bán cho cán bộ chủ chốt trong Công ty.

Đối với cán bộ, nhân viên có thời gian làm việc từ 2 năm trở lên (không kể thời gian thử việc) thì 30% số cổ phần được duyệt muasẽ do Công ty thưởng, 70%còn lại sẽ mua với giá bàng 70% mức đấu giá thấp nhất của phần bán ra bên ngoài. Bên cạnh đó, để gia chân người tài, HĐQT Kinh Đô cũng quyết định nới lỏng chính sách này. Nghĩa là, những nhân tài của Kinh Đô sẽ được Công ty cho mua cổ phần được hưởng cổ tức ngay từ lúc mua, kể cả trong thời gian hạn chế chuyển nhượng.

Với chiến lược thưởng cổ phần, ngoài việc giữ chân nhân tài, Kinh Đô còn mong muốn biến nhân viên thành cổ đông, tạo mối liên kết giữa quyền lợi của họ với sự phát triển của Công ty và cùng nhàm tránh xung đột về quyền lợi có thể phát sinh.

Không chỉ có Công ty Cổ phần niêm yết, các Công ty Cổ phần chưa niêm yết cũng bắt đầu áp dụng hình thức thưởng cổ phần cho nhân viên, đơn cử như Công ty Gas Sài Gòn. Tổng Giám đốc của Gas Sài Gòn nhận đinh, trong những hình thức thưởng cho nhân viên thì thưởng cổ phần mang lại một lúc 2 giá trị: giá trị vật chất bằng tiền và giá trị phi vặt chất là lòng tin, cũng như trách nhiệm của nhân viên vào Công ty mà họ đang nắm quyền sở hữu cổ phần.

Gas SàiGòn tập trung thưởng cổ phần chủ yếu cho các cấp trưởng phòng và một vài công nhân đạt thành tích cao. Việc xét thưởng được thực hiện sau đợt kiểm toán, báo cáo tài chính và Đại hội Cổ đông hàng năm.Chương trình thưởng được Gas Sài Gòn áp dụng tối đa cho 10 nhân viên/năm với giá trị thưởng chiếm khoảng 3% tổng giá tri cổ phần, trong đó, nhân viên được thưởng cao nhất lên đến trên 1%.

Tuy nhiên, khác với REE, Gas Sài Gòn không yêu cầu nhân viên thực hiện những bản kế hoạch hành động như một tiêu chí xét thưởng. Theo quan điểm của cấp lãnh đạo Gas Sài Gòn, thưởng cổ phần là để ghi nhận chặng đường công tác của nhân viên, thúc đấy họ hướng đến những chặng đường tiếp theo chư không phải là một cam kết ràng buộc nhân viên. Vì thế, trong chủ trương hàng năm, bên cạnh xét duyệt thưởng nhang thành viên mới, Gas Sài Gòn còn rút lại ưu đãi này với những nhân viên không tiếp tục phấn đấu, hoàn thành công việc được giao.

ESOP hữu hiệu là vậy và lại càng cần thiết, quan trọng trong việc tín dụng nó tại các Công ty Việt Nam. Ở Việt Nam, các nhân viên được đào tạo tốt thường thích làmviệc trong các doanh nghiệp nước ngoài vì tiền lương, uy tín doanh nghiệp và nhiều cơ hội thăng tiến hơn trong nghề nghiệp. Trong tương quan đó, với việc sử dụng chiến lược thưởng cổ phần, Công ty tư nhân trong nước chắc chắn thu hút được nhiêu nhân viên có năng lực tốt hơn và thúc đẩy động cơ làm việc của họ mộtcách hiệu quả hơn.