'Con người trở nên lố lăng, kệch cỡm khi chạy theo sự bất tử'

10:29 CH @ Chủ Nhật - 16 Tháng Sáu, 2019
Trong “Sự bất tử”, Milan Kundera cho rằng thói háo danh sẽ giết chết nhân cách, tốc độ phát triển của thế giới hiện đại có thể tàn phá đời sống cá nhân.

Milan Kundera (sinh ngày 1/4/1929 tại Tiệp Khắc, hiện mang quốc tịch Pháp), là một tên tuổi lớn của văn chương đương thời. Nhiều tác phẩm của ông được giới phê bình và độc giả yêu thích như: Đời nhẹ khôn kham, Sự bất tử, Những mối tình nực cười, Trò đùa, Chậm, Nghệ thuật tiểu thuyết, Những di chúc bị phản bội, Màn, Cuộc sống không ở đây…
.
Tác phẩm của Milan Kundera được dịch khá nhiều ở Việt Nam. Gần đây, tiểu thuyết quan trọng của ông, Sự bất tử, được tái bản. Dịch giả Ngân Xuyên (Phạm Xuân Nguyên) có cuộc trò chuyện về văn chương Milan Kundera cũng như việc dịch tác phẩm của ông sang tiếng Việt.
.

.
Viết văn là để tìm câu trả lời cho đời sống, nhân sinh
.
- Ông dịch “Sự bất tử” vào những năm 1990, khi ấy Milan Kundera chưa được biết nhiều ở Việt Nam. Làm thế nào để người dịch có thể phát hiện ra một nhà văn hay để chuyển ngữ?
.
- Tôi học ngoại ngữ, thích đọc sách vở nước ngoài. Bây giờ tôi dịch cả tiếng Anh, Pháp, Nga, nhưng ban đầu thì tôi chỉ dịch tiếng Nga. Những năm 1990, tôi công tác ở Viện Văn học. Nơi đây đặt nhiều sách báo của Nga. Số báo nào mới về tôi đều mượn đọc. Năm 1994, tôi đọc trên tạp chí về văn học nước ngoài của Nga có in tiểu thuyết của Kundera.
.
Tác phẩm của ông ấy vừa hay lại lạ so với cách viết tiểu thuyết của chúng ta. Vì vậy tôi quyết định dịch. Việc tôi chuyển ngữ Kundera như một cái duyên tình cờ và có một chút may mắn nữa.
.
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên - người dịch ba tác phẩm của Milan Kundera với bút danh Ngân Xuyên.

Thật ra tôi không phải người đầu tiên dịch Milan Kundera ở Việt Nam. Trước đó nhà văn Nguyên Ngọc đã bắt đầu dịch những tiểu luận của ông: Nghệ thuật tiểu thuyết, Những di chúc bị phản bội. Có lần, nhà văn Nguyễn Khải nói với tôi rằng ông đã đọc một tập phê bình của Kundera do Nguyên Ngọc dịch. “Giá mà tôi đọc được cuốn này từ trước, thì tôi đã viết khác đi”, Nguyễn Khải nói như vậy.
.
- Quá trình dịch Milan Kundera của ông diễn ra như thế nào?

- Tôi đọc Sự bất tử trên tạp chí của Nga và bắt đầu dịch vào năm 1994. Năm đó tôi chưa có tên tuổi, mới bắt đầu phê bình, dịch thuật chưa có thành tựu gì. Tôi thích tác phẩm quá thì cứ dịch ra, không biết làm xong sẽ đưa ai, gửi tới chỗ nào để xuất bản.
.
Tối tối, trong căn nhà 9 m2, với tờ tạp chí gốc, một cuốn từ điển, một ngọn đèn tù mù, tôi cặm cụi dịch, viết tay bằng bút mực trên giấy xấu. Thỉnh thoảng, tôi cũng đưa vài đoạn cho bạn bè đọc.
.
Đến năm 1996, tạp chí Văn học Nước ngoàicủa Hội nhà văn Việt Nam ra đời, tôi gửi tác phẩm tới dịch giả Đoàn Tử Huyến (là Phó tổng biên tập tạp chí). Sự bất tử được đăng trên số đầu tiên của tạp chí Văn học Nước ngoài.

Sau đó, một cuốn sách tập hợp ba tiểu thuyết của Milan Kundera do tôi dịch được xuất bản, gồm: Sự bất tử, Bản nguyên, Chậm. Gần đây, Sự bất tử được in riêng thành một cuốn sách đẹp, tôi rất thích. Đó là điều thôi thúc tôi dịch tiếp một cuốn nữa của Milan Kundera: Le livre du rire et de l’obli (Sách cười và lãng quên).

- Khi dịch tác phẩm của một văn tài như vậy, ông gặp những thách thức gì, và làm thế nào để vượt qua?

- Khi dịch tác giả nào đó, nhất là tác giả lớn, tôi phải tìm hiểu tư tưởng nghệ thuật xuyên suốt để hiểu về ông. Khó khăn thứ hai là những kiến thức về môi trường văn hóa xã hội mà tác giả sống, bối cảnh của tác phẩm. Khó khăn thứ ba chính là tìm ra được cách dịch để chuyển tải được giọng điệu tác phẩm.
Trong quá trình dịch, tôi cố gắng tiệm cận bản gốc. Sau này, tôi có đối chiếu các bản dịch từ tiếng Nga của mình với các bản tiếng Pháp.
.
Ba trong số các tác phẩm của Milan Kundera xuất bản tại Việt Nam. Ảnh: NN
- Mới đây, tại Hà Nội diễn ra buổi tọa đàm với tên “Milan Kundera hay một cái tên bất tử”. Theo ông, tại sao ta có thể nói Kundera bất tử?

- Tên tọa đàm là một sự chơi chữ, vì Kundera đó là tên cuốn sách của ông: Sự bất tử. Trong sách đó, ông bàn về sự bất tử của con người, như thế nào là lưu danh sử sách, lưu lại tên tuổi.

Bằng cách đặt tên này, những người thực hiện chương trình muốn khẳng định vị trí, vai trò của Kundera, những đóng góp xuất sắc của ông cho văn học thế giới. Từ lâu người ta đã chờ đợi một giải Nobel Văn học cho Kundera. Các bảng xếp hạng văn học hàng đầu đều có tên ông. Người ta nói Nobel không trao giải cho Kundera là một sự thất bại của giải này.
Riêng với Kundera, nếu đọc tên chương trình này, chưa chắc ông đã thích. Vì trong tiểu thuyết, ông thể hiện quan điểm: con người đôi khi trở nên lố lăng, kệch cỡm khi chạy theo sự bất tử. Với ông, viết văn là để tìm kiếm câu trả lời cho cuộc sống, nhân sinh.

Tòa đàm "Milan Kundea hay một cái tên bất tử" có nhà văn Nguyên Ngọc tham gia
.
Kỹ tính như Milan Kundera
- Kundera muốn mọi tác phẩm của ông khi xuất bản ở nước ngoài phải dịch từ tiếng Pháp. Điều gì khiến bản dịch từ tiếng Nga của Ngân Xuyên sang tiếng Việt được Kundera chấp thuận?

- Milan Kundera là một người kỹ tính. Sách của ông in ra ở các nước trên thế giới đều được chính tác giả duyệt rất kỹ từ bìa tới nội dung. Bìa sách của ông hoàn toàn trắng, không có hình tác giả, không có tiểu sử, không lời có cánh của những nhà báo, nhà phê bình. Ý ông muốn nói: “tôi là những con chữ được viết ra”. Ai muốn hiểu ông hãy đọc tác phẩm.

Ông rất chặt chẽ về mặt ngôn ngữ. Từ khi rời Tiệp Khắc, ông chỉ mang đi một số tác phẩm viết trước đó. Khi sang Pháp, ông thấy hóa ra người ta dịch tác phẩm của ông từ tiếng Tiệp sang tiếng Pháp không đúng với nguyên tác. Sợ tam sao thất bản, ông đòi hỏi rất kỹ chuyện dịch thuật. Kundera yêu cầu khi chuyển ngữ tác phẩm sang một ngôn ngữ nào đó phải dịch từ tiếng Pháp.

Tiểu thuyết Sự bất tử của ông được tôi dịch từ tiếng Nga từ những năm 1990. Lúc ấy chưa có Internet, thông tin không nhanh và nhiều như bây giờ nên tôi không biết quy định của ông. Việt Nam khi ấy cũng chưa tham gia công ước Bern, nên tôi cứ hồn nhiên dịch.

Cho đến nay, khi đơn vị phát hành là Nhã Nam muốn in lại sách, họ gửi CV của tôi sang, không hiểu vì lý do gì mà Milan Kundera chấp thuận bản dịch qua tiếng Nga của tôi.
.

Nhà văn Milan Kundera.
.
- Sau khi đi khỏi Tiệp Khắc, Kundera sáng tác bằng tiếng Pháp. Ông ấy có tính toán gì không khi sử dụng một ngôn ngữ mạnh, phổ biến hơn?
- Có thể ông ấy cũng nghĩ tới việc viết bằng tiếng Pháp để tác phẩm của mình được phổ biến rộng rãi hơn. Nhưng rõ ràng, ông sống ở Pháp đã nhiều năm, sử dụng tiếng Pháp, chỉ cho dịch tác phẩm từ tiếng Pháp. Đó là lựa chọn để đưa đến độc giả trên thế giới một bản dịch tốt nhất.

- Đâu là nghệ thuật đặc sắc của Kundera khiến cái tên của ông được ghi nhận trong văn đàn thế giới?
- Kundera đưa đến một quan niệm hoàn toàn mới về tiểu thuyết. Trước ông, chúng ta cho rằng tiểu thuyết để kể một câu chuyện. Ông coi tiểu thuyết là sự khám phá những tình huống mà con người không được trải qua. Với tiểu thuyết, Kundera không kể câu chuyện, mà “chơi” cấu trúc. Vốn sinh ra trong gia đình có truyền thống âm nhạc, tiểu thuyết nào của ông cũng như một bản giao hưởng bảy phần.
.
Kundera cũng giúp thế giới phát hiện ra một nền văn học trung Âu bị lãng quên. Đặc biệt ông viết tiểu luận rất hay, sâu sắc, có tác động tới quan niệm về tiểu thuyết của nhiều nhà văn trên thế giới.
.
- Các tác phẩm của Milan Kundera đã được đón nhận ra sao ở Việt Nam?
- Có bốn người dịch tác phẩm của Kundera sang tiếng Việt là tôi, nhà văn Nguyên Ngọc, dịch giả, nhà nghiên cứu Cao Việt Dũng, dịch giả Trịnh Y Thư. Khi Sự bất tử xuất bản, một số nhà phê bình rất thích, hy vọng nó tạo ra sự bùng nổ, tác động tới văn đàn. Nhà phê bình Vương Trí Nhàn từng nói đọc tác phẩm này chắc sẽ tạo cú hích cho các nhà văn Việt. Nhưng điều đó không xảy ra. Bạn bè văn chương của tôi có đọc, nhưng chưa chuyển biến trong nhận thức nghệ thuật, lối viết.
Tuy vậy, vẫn có nhóm bạn đọc rất thích, say mê tác phẩm của Kundera. Tôi hy vọng thời gian tới, chúng ta sẽ đọc, hiểu hơn về một tài năng của văn chương thế giới.
Nguồn:Zing News
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Trong "Tứ Bất Tử" có hai người là rể của Vua Hùng

    25/04/2018Nguyễn Xuân DiệnTứ Bất Tử - bốn vị linh thiêng trường sinh bất tử trong thần điện Việt Nam. Mọi người vẫn cho rằng đó là Tản Viên Sơn Thánh, Chử Đồng Tử, Tháng Gióng và Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Thực ra, trong lịch sử đã đã diễn ra không phải hoàn toàn như vậy...
  • Người bất tử

    26/11/2019Hồng Minh tổng hợpTrong những năm trở lại đây, cái tên Aubrey David Nicholas Jasper de Grey không còn xa lạ gì với giới lão khoa và những tín đồ của thần Bất tử...
  • Những ai đang tin vào bất tử

    26/10/2019Hồng Minh tổng hợpTrẻ mãi không già dường từ bao đời nay đã trở nên quen thuộc trong mỗi câu chuyện cổ tích được truyền tụng từ thế hệ này sang thế hệ khác, phản ánh một ước mơ dai dẳng mà loài người mải miết theo đuổi...
  • Đừng nghĩ "Người Bất Tử" là phim kinh dị hù dọa giật mình cho vui, phim còn có 5 bài học rất đáng suy ngẫm

    30/10/2018LệKhông chỉ ngập tràn những thước phim khiến khán giả rùng mình, ám ảnh, "Người Bất Tử" còn là lồng ghép vô số những bài học triết lí...
  • Loài người trước ngưỡng cửa thế giới bất tử?

    05/09/2016Mỗi ngày trên thế giới, có hàng chục phát minh sáng kiến liên quan đến việc kéo dài sự sống được giới khoa học công bố. Những cơ quan sinh học nhân tạo và điện tử, liệu pháp cấy gen, hormon... xuất hiện ngày một phổ biến đều với mục đích đưa con người tiến gần tới sự bất tử...
  • Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh: Bất tử vì tạo ra giá trị bất tử

    10/05/2016Từ KhôiTrong số 138 vị đại khoa vẻ vang của “xứ nhãn Hưng Yên” có một vị tuy tuổi đời ngắn ngủi nhưng đã đi vào cõi bất tử. Không chỉ để lại nhiều giai thoại thơ văn thú vị, vị tiến sĩ này còn là nhà kiến trúc tài hoa, đã tạo dựng nên ngôi đền thờ vị thánh bất tử. Tạo nên cái bất tử, để cùng bất tử với công trình của mình...
  • Con người có thể sống bất tử trong máy tính

    27/05/2015Anh HoàngMột nhà thần kinh học người Anh cho rằng con người có thể sống trong máy tính bằng cách biến não bộ của họ thành một ngôn ngữ lập trình...
  • Những quan niệm khác nhau về sự bất tử của con người

    21/05/2014PGS.TS. Nguyễn Tấn HùngMong ước về sự bất tử (immortality) của cá nhân là một hiện tượng tâm lý chung của nhân loại. Bất kỳ người nào, dù là duy tâm hay duy vật, hữu thần hay vô thần ít nhiều đều trăn trở, đều suy tư về vấn đề này. Đi tìm câu trả lời cho nó không chỉ có tôn giáo, triết học mà có cả những nhà khoa học có đầu óc vĩ đại nhất.
  • “Anonymous” – Chỉ ý tưởng là bất tử

    17/09/2013Hà Thủy NguyênTác giả thật sự của những vở kịch và những bài thơ ký tên W. Shakespeare hay Anonymous là Edward de Vere, bá tước xứ Oxford. Bá tước là một người uyên bác, đam mê thi ca và kịch nghệ. Ông là người ảnh hưởng đến một cuộc nổi dậy của các bá tước chống lại gia tộc Cecil đang nắm quyền lực chi phối nữ hoàng lúc bấy giờ, nhưng họ đã thất bại. Edward de Vere từ một người giàu có và quyền lực cuối đời chết trong cô đơn, tuyệt vọng, nhưng hơn ai hết, ông biết rằng ngôn từ của ông có quyền lực hơn bất cứ vị thế chính trị hay sức mạnh quân sự nào...
  • Sau 20 năm nữa con người sẽ bất tử?

    03/09/2013Minh ThúyTới năm 2030, con người sẽ đạt được sự bất tử. Và ở thời điểm đó, con người cũng sẽ xây dựng được các bản sao dự trữ những ký ức của mình. Đó là lời tuyên bố mà nhà sáng chế kiêm chuyên gia về ngành tương lai học người Mỹ Raymond Kurzweyl vừa đưa ra mới đây...
  • Những hậu quả của bất tử

    13/12/2008Hồng Minh tổng hợpNếu tuổi thọ của bạn kéo dài 20 hay 30 năm, hẳn bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc khi được sum vầy cùng cháu chắt của mình và nhìn chúng trưởng thành. Nếu tuổi thọ của bạn kéo dài thêm 100 hay 200 năm, hẳn bạn sẽ ngạc nhiên trước những thay đổi của khoa học, của các thể chế chính trị, lối sống của người dân… Nhưng nếu sống thêm 300, 400, 500, 1000 năm hoặc hơn thế nữa, bạn có biết mình sẽ làm gì và ra sao không?
  • Konstantin Vasiliev: Sự bất tử của tinh thần huyền thoại

    28/11/2008Thăng Xuyên“Lớn lao thay sức mạnh của nghệ thuật. Thật vậy! Xem tranh rồi thì chết cũng không tiếc! Không lời nào tả xiết, có lẽ đây là ấn tượng mạnh mẽ nhất mà nghệ thuật mang lại trong suốt cuộc đời tôi” – Người xem nói về tranh của Konstantin Vasiliev
  • Những ai đang tin vào bất tử

    27/09/2008Hồng Minh tổng hợpMột nhân vật trẻ mãi không già dường như từ bao đời nay đã trở nên quen thuộc trong mỗi câu chuyện cổ tích được truyền tụng từ thế hệ này sang thế hệ khác, phản ánh một ước mơ dai dẳng mà loài người mải miết theo đuổi. Ngày nay, những tiến bộ vượt bậc của khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ gene càng khiến giấc mộng bất tử trở nên ám ảnh hơn lúc nào hết, loài người lại có những hi vọng thực để kể tiếp câu chuyện chinh phục tử thần của mình.
  • Vì sao con người không bất tử?

    12/02/2006BS. Vũ Hướng VănCó nhiều người cho rằng đời người là một khối lượng vật chất tồn tại như một ngọn nến được đốt lên khi chào đời và sẽ tắt khi nến cháy hết. Hoặc như chiếc đồng hồ chạy pin, khi pin hết thì đồng hồ ngưng lại...
  • Vấn đề sự bất tử

    26/12/2005Niềm tin vào sự bất tử tùy thuộc vào một quan niệm nào đó về linh hồn con người. Nếu linh hồn, hoặc thành phần thiết yếu của nó, được coi là phi vật chất và có khả năng hiện hữu bên ngoài thân xác, thì nó cũng được coi là bất khả hủy diệt. Tuy nhiên, những người tin vào sự bất tử của linh hồn vẫn bất đồng với nhau về vấn đề linh hồn hệ tại ở cái gì. Có ba lý thuyết chính. ...
  • xem toàn bộ