Lan man với Vương Trí Nhàn

10:19 SA @ Thứ Năm - 27 Tháng Giêng, 2011

Là một cây bút nghiên cứu phê bình văn học sắc sảo hay “đụng độ”, Vương Trí Nhàn gần đây quan tâm nhiều đến văn hóa, đô thị, lối sống, với cách nói thẳng băng.

Phóng viên: Dạo này thấy ông ít viết bài cho các báo?

- Nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn: Bây giờ không theo được “nó”. Cổ rồi. Cảm thấy không làm được nữa.

Phóng viên: Vì đâu nên nỗi?

- Nếu làm báo, dẫu sao anh phải nể người ta. Bà còn lạ gì nữa. Phải tuân thủ lề luật, ông sếp cũng phải theo lề luật. Tôi phải chọn cái gì thoải mái. Viết blog. Tản mạn, tự phát, già hợp.

Phóng viên: Ông nói ngược. Trẻ nó mới mê mạng?

- Già, làm cái gì lớn khó khăn. Còn tôi suy nghĩ nó cứ tứa ra như cây dại. Tản mạn mà.

Phóng viên: Vậy ông tản mạn “tứa ra” trên những chuyện gì?

- Hai mảng, thứ nhất là nhật ký xã hội. Đọc được cái gì hay thì nghĩ. Thí dụ chuyện người ta cho nước ngoài thuê rừng với giá chỉ bằng 10 bát phở. Đọc báo Nga thấy có tự do mà không có dân chủ. Rồi những quan sát hàng ngày. Tôi rất hay chú ý các vấn đề giao thông. Tôi đi đường cũng nghĩ: sao Hà Nội lộn xộn, hoang dã (lời của một ngôi sao nước ngoài nhận xét, không phải tôi). Xe thô sơ chèn xe cơ giới. Tôi nhớ lúc nhỏ đi học người ta dạy: xe thô sơ nhường đường cho xe cơ giới. Sao bây giờ lại “khốn nạn” vậy? Ngày xưa, người đi ô tô là người quan trọng, tử tế. Nay người tử tế vẫn còn, nhưng người ăn cắp ăn cướp, trốn thuế nhiều.

Phóng viên: Thảo nào có người bảo cái tên ông Trí Nhàn nhưng không nhàn trí?

- Tôi muốn nói là bao giờ cũng có người tử tế, cũng kính trọng người tử tế. Nhưng dường như người tử tế đang ít dần đi. Tôi buồn, phản ứng tiêu cực. Có quan hệ đảo ngược với lương tri thông thường. Thầy không được trò kính. Rối quá.

Phóng viên: Đó là mảng nhật ký xã hội trong cuốn sách rất hay của ông mới ra “Những chấn thương tâm lý hiện đại”.

- Mảng hai là văn hóa-xã hội. Theo thời sự thôi. Thí dụ họa sĩ Nguyễn Quân ra sách, triển lãm hay, hai phe “Cánh đồng bất tận”… Tôi ghi lại, để dùng về sau. Không hy vọng phát hiện vấn đề lớn lao. Già rồi. Ngoài ra làm lại một số sách cũ.

Phóng viên: Người ta bảo phải đủ giàu mới ngồi nghiên cứu. Ông không phải “đi cày” nữa?

- Vẫn cày. Nhưng uể oải chậm chạp. Không phải lo kiếm sống nữa.

Phóng viên: Vậy ai nuôi để ông ngồi nghiên cứu?

- Bà xã. Có cửa hàng. Bây giờ nghĩ lại thấy Nguyễn Khải xui đúng. Lúc trẻ ông Khải bảo tôi dân viết là chọn một nghề khổ không sống bằng lương. Phải lấy đứa nào đó nuôi mày, mới theo nghề được (!)

Phóng viên: Ông định nghiên cứu gì?

- Lắm việc. Hoàn chỉnh số đề tài cũ như: “Nhà văn tiền chiến”, “Hiện đại hóa văn học”. Có cuốn do NXB Đại học Quốc gia Hà Nội in, được 1,4 triệu nhuận bút, in 600 cuốn không báo nào nhắc, xếp xó. Tôi gửi Giáo sư Trần Hữu Dũng, ông trân trọng đưa lên trang mạng Viet-studies.info.

Phóng viên: Những đề tài cũ, được làm lại hôm nay có gì mới không ông?

- Trước đây làm vụn vặt. Nay thu gọn tổng quát, dẫn luận quan trọng văn học Việt Nam thế kỉ 20 dưới thước đo của văn học thế giới. Phải đo văn học Việt Nam bằng chuẩn mực thế giới. Một số nước, thí dụ Ấn Độ dù có nhà văn nổi tiếng, vẫn chỉ là cho mình thôi. Phải đóng góp cho văn minh thế giới. Trung Quốc họ khát khao chinh phục thế giới, không đòi nhà nước cho tiền để quảng bá ra ngoài như ở Việt Nam.

Phóng viên: Vậy ông đã làm được nhiều chưa?

- Mới thu dọn thôi. Tôi chuyển hướng nghiên cứu của mình 20 năm cuối, sang nghiên cứu văn hóa.

Phóng viên:Ông có một lần bỏ ra về khi đang được phỏng vấn về chuyện ông làm hàng loạt bài về thói xấu của người Việt. Có người còn bảo: Phải nghiêm cẩn khi bàn về tính cách dân tộc? Nhưng rồi trên mạng người ta treo hai câu của ông như “danh ngôn”: “Dân tộc Việt là khối tự phát khổng lồ”. “Thói xấu lớn nhất của người Việt là sợ nói về thói xấu của mình”. Ông không ngại hay bị phản ứng?

- Nếu tôi không tin vào tôi thì còn làm làm gì? Cái bài về Tô Hoài, có cô Vàng Anh cho là tôi ác, thấy người ta già… Tôi ghi từ lâu chứ có phải đợi người ta già đâu. Tôi cũng đưa cho chính nhà văn Tô Hoài đọc rồi, ông bảo được mà. Tôi biết thân phận tôi chứ. Nhưng rất cần nói cái ác cái dở để nói rất nhiều vấn đề đáng báo động. Tôi cảm ơn nhà văn Tô Hoài đã hiểu.

Phóng viên: Nhưng ông thường hay đụng độ với nhiều người nữa?

- Sao không đụng độ được? Vì sao Nguyễn Khải có lúc ghét tôi? Vì tôi biết cái phần ông muốn giấu mọi người. Cảm xúc như một nghệ sĩ, viết như một cán bộ. Tôi biết mạch ông ấy rồi. Với ông ấy tôi chỉ như một học trò, có thời ông quý có lúc ông mắng mỏ. Bạn văn cũng có người bênh vực ông, mắng tôi là chọc gậy bánh xe. Nhưng là nhà phê bình, tác phẩm các nhà văn in cho công chúng đọc, tôi phải viết.

Phóng viên: Nhưng có điều ông nói, thật sự “ác”?

- Nếu tôi ác thì không bao giờ người ta đọc tôi một cách lâu dài. Chỉ lừa được một lần thôi.

Phóng viên: Ông là nhà nghiên cứu phê bình văn học. Nay lại nhìn văn học từ góc độ tư tưởng sang nhìn dưới góc độ văn hóa… nên gọi ông là “nhà” gì cho đúng?

- Gọi là nhà gì tôi cũng sợ lắm. Sang quá. Có thể tôi còn kém vụng, nhưng đặt trên con đường 5 ki lô mét còn hơn người khác đi 10 ki lô mét. Sức khỏe, tầm vóc khái quát cao còn khó. Nhưng tôi tiếp tục học.

Phóng viên: Ông nổi tiếng tự học và đọc nhiều. Ông học cả khoa học tự nhiên?

- Tôi khốn nạn cực kỳ không biết tiếng Anh, Pháp, phải đọc qua tiếng Nga. Tôi có cái nhìn mềm là do học thêm vật lý. Học với tôi cứ như định mệnh (cười). Bà có nhớ hồi nhỏ học sinh vật có cái thí nghiệm phản xạ có điều kiện Paplop không. Con gà mổ hạt ngô, đến lúc người ta không bỏ ngô vào, nó vẫn mổ toét cả mỏ cho đến chết….

Phóng viên: Ông sống ở Hà Nội, thấy Hà Nội như thế nào?

- Tết rồi tôi nảy ra ý nghĩ và đã đi… bơi qua sông Hồng. 8 giờ sáng mưa lạnh lất phất, đi qua phố cổ không có người. Nó phong trần cổ lỗ. Sức sống lâu dài ở cái cổ đó. Sự ghê gớm của thời gian, lịch sử, trong đó bao phong trần từng trải đầy đau khổ. Sao giống Bùi Xuân Phái thế. Không cây. Nhà có linh hồn, không đặc tả mặt người. Người Hà Nội ẩn sau đó.

Phóng viên: Vậy theo ông chất Hà Nội là gì?

- Theo tôi, đó là trí tuệ chứ không phải thanh lịch như vẫn nói. Nó gạn lọc, hút cái hay của các nơi. Nay không lọc hoặc lọc nhầm. Hỏng nhanh quá không chữa được. Đô thị là cuộc sống được tổ chức lại, từ quê ra tỉnh làm lại cuộc đời chứ không phải vác cái nhà quê của mình ra “nông thôn hóa Hà Nội”. Không bằng Sài Gòn: yếu tố nông thôn lên Sài Gòn, bị Sài Gòn buộc theo cái văn minh của nó. Người tứ xứ về lái taxi, phục vụ hàng quán, phải học theo cung cách Sài Gòn. Lõi đô thị chắc chắn hơn, tiếp thu cái bên ngoài vào tốt hơn. Trẻ con ngoan không nói nhiều. Từ tốn. Hà Nội phải tỉnh ngộ, không được “vây vo con trưởng”.

Phóng viên: Xin ông có một vài lời nhận xét về văn chương?

- Một số nhà văn trẻ hỏng, viết chưa tới đâu, chỉ đứng trên tâm thế: Chúng tôi trẻ, chỉ có chúng tôi thôi. Đọc chúng tôi đi, chả có gì mà so với lớp già….

Phóng viên: Nhưng có những tài năng như Nguyễn Ngọc Tư đó thôi?

- Cũng đúng. Nhưng không cẩn thận, sẽ chỉ dừng lại ở mức bản địa hóa như Sơn Nam.

Phóng viên: Chắc nhiều người muốn tranh luận với ông đấy. Xin cảm ơn ông đã trò chuyện thật lòng.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Trình độ sống của người Việt còn thấp!

    21/10/2018Minh Phương (thực hiện)"Bạo lực nằm sâu trong di sản văn hoá cộng đồng. Người Việt chúng ta không có niềm tin đủ mạnh vào cái thiện, đủ để làm cho họ tránh phạm điều ác. Bạo lực chứng tỏ trình độ làm người thấp của cả cộng đồng. Chúng ta còn phải phấn đấu nhiều để vượt lên một trình độ sống khác".
  • Ở đâu cũng gặp tinh thần tự trào...

    12/09/2018Vương Trí NhànTính cách dân tộc thường khi là một cái gì mâu thuẫn và người Nga cũng vậy, người Nga trung bình mang hình ảnh một kẻ sầu muộn, trong khi chờ đợi những gì tốt đẹp thì đồng thời biết là tai vạ có thể đổ xuống đầu mình bất cứ lúc nào. Thật là chó cắn áo rách, anh ta lầu bầu khi gặp hoàn cảnh rủi ro, lặng lẽ thu dọn những gì còn còn sót từ đống đổ nát và lại tính cho mình ván bài mới...
  • Cái đúng hôm qua nay không đúng nữa!

    19/01/2016Vương Trí NhànÔng Tú, nhân vật chính trong truyện ngắn Một thời gió bụi (1991), của Nguyễn Khải là một cán bộ vốn sống ở thành phố, khi nhận sổ hưu, liền có ý định về sống hẳn ở quê. Song chỉ về quê thăm thú ít ngày, ông đã phải bật ra, quay trở lại với vợ con ở thành phố, làm chân phụ việc bán hàng cho vợ.
  • Có một điểm ở đó phát sinh mọi chuyện

    06/01/2016Hồ Trung TúTôi hoàn toàn nhất trí với quan điểm của anh Vương Trí Nhàn khi đặt vấn đề và đi tìm căn nguyên của các hiện tượng tha hóa đạo đức trong bản sắc văn hóa của dân tộc. Quả thật cái cách xét tật mình như thế là luôn cần thiết và cũng tỏ ra khá hiệu quả. Tuy vậy thật khó mà đồng ý với anh khi bảo rằng căn nguyên của những căn bệnh ấy nó đã có từ thời xa xưa khi người ta tạo nên những câu tục ngữ....
  • Cần ý thức về sự thiêng liêng của hai chữ “con người”

    17/12/2015Nhà nghiên cứu Vương Trí NhànViệc các cơ quan chức năng liên tục phát hiện các phi vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường; gian lận trong kinh doanh xăng dầu; “trộm” cước taxi… trong thời gian gần đây, thực sự không chỉ là bài học về công tác quản lý nhà nước của các cấp, các ngành. Nó còn gợi lên một chủ đề rất đáng suy nghĩ: phải chăng, người Việt đang lâm vào một thời kỳ suy thoái/ xuống cấp về văn hóa – như nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn nhìn nhận?
  • Thất phu hữu trách

    16/07/2015Vương Trí NhànĐiều quan trọng là người lãnh đạo cần tháo gỡ cho mọi công dân cái khó... tự giải tỏa được cái "ngại nói vì rất lo lắng" của người góp ý thì chắc chắn trí tuệ dân tộc được hanh thông...
  • "Tôi muốn là liều thuốc kháng sinh!"

    30/09/2014Bùi Dũng - Xuân Anh (thực hiện)Vài năm nay, nhà nghiên cứu văn hóa Vương Trí Nhàn tiến hành công việc khá đặc biệt là sưu tầm, tuyển chọn và thể hiện những bài viết về "Thói hư tật xấu của người Việt". Đây là ý định đã có người theo đuổi nhưng sớm phải từ bỏ, đứt gánh giữa đường hoặc có người khác đang "ẩn mình" thực hiện.
  • Bạo lực có mầm mống trong xã hội Việt

    16/05/2014Clip nữ sinh bạo lực khuấy động dư luận. Nhiều người sửng sốt vì tình trạng bạo lực học đường. Nhiều người khác giật mình chất vấn giáo dục, xã hội. Trong khi đó, nhà nghiên cứu văn hoá Vương Trí Nhàn cho rằng: Bạo lực có mầm mống trong xã hội Việt mà ta không tự thấy.
  • "Lớp trẻ cần tự hình thành hệ thống giá trị mới"

    17/03/2013Hoàng Lê (thực hiện)"Lớp trẻ hiện nay mang trong mình cả một tiềm năng ghê gớm lẫn cả tai hoạ tiềm tàng. Nếu không biết khai thác, thật khó đoán biết điều gì sẽ xảy ra... Tôi muốn nói rằng, các bạn trẻ cứ yên tâm. Xã hội ta luôn đón chờ những tài năng trẻ"...
  • Những chấn thương tâm lý hiện đại

    31/10/2008Vương Trí NhànMãi tận kỳ vào Sài Gòn hồi tháng 6 vừa qua, tôi mới thật chứng kiến cảnh thành phố kẹt xe triền miên đến vậy. Một tài xế taxi nói: Bây giờ thì chẳng ai nhường đường cho ai nữa, ai cũng cố chen lên bằng được, thành thử đường càng thêm kẹt. Mà con người sao đối xử với nhau quá tệ. Con người bây giờ ác quá!
  • Văn hóa chưa tác động tốt tới sự phát triển

    29/12/2007Lê Vọng (thực hiện)Năm 2007 sắp khép lại. Trong cuộc trò chuyện cuối năm với TT&VH Cuối tuần, nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn - người thường từ phương diện văn học nhìn rộng ra các lĩnh vực văn hóa - thử trình bày một cách nhìn lại đời sống văn hóa – văn nghệ (VHVN) nước nhà trong một năm qua, với tiêu chí “phê bình để xây dựng”. Và từ đó gợi mở đôi điều suy ngẫm về tương lai.
  • xem toàn bộ