Nhận dạng ngụy biện

10:24 SA @ Thứ Ba - 08 Tháng Chín, 2020
Theo thống kê thì năm 2019 Việt Nam có hơn 57% dân số sử dụng mạng xã hội Facebook và xu hướng sẽ tiếp tục gia tăng. Đây là một con số đáng kể.
Mạng xã hội là nơi mà mọi người có thể kết nối, chia sẻ thông thông tin, giao tiếp trong những cộng đồng ảo theo sở thích hay chuyên môn và cũng là nơi mà những anh hùng bàn phím thi thố tài năng. Do đó thông tin trên mạng xã hội có đủ loại từ tích cực đến tiêu cực, từ chính xác đến hoàn toàn dàn dựng, từ có lý đến hoàn toàn vô lý.
.
Critical thinking (tư duy suy nghĩ chín chắn) được đánh giá là một trong năm kỹ năng quan trọng nhất cho người lao động trong kỷ nguyên 21st này. Thế làm sao để phát triển kỹ năng này? Câu hỏi này rất quan trọng cho các bạn trẻ như đang học THPT hay đại học và nhất là các sinh viên sắp tốt nghiệp.
.
Theo tôi bước đầu phát triển kỹ năng critical thinking thì không có cách nào hay hơn là dùng mạng xã hội Facebook để nhận dạng những ngụy biện.
Dưới đây là danh sách một số ngụy biện thường thấy trên Facebook. Hãy coi đây là một trò chơi lý trí (mental game) tiêu khiển cá nhân – Khi đọc post hay comments bạn thử nhận dạng coi được bao nhiêu ngụy biện trong ngày nhé! Chỉ cần nhận dạng cho mình thôi mà không cần phải nêu phê bình cho người post.
.
1. Ad hominem (Đả phá cá nhân)
Thay vì phản biện trực tiếp vào vấn đề, người nêu ý kiến đánh vào cá nhân của người post bằng cách miệt thị, đả phá hành động trong quá khứ, kể cả tính cách hay giới tính bằng những từ ngữ khiếm nhã. Mục đích là đánh vào cái tôi của người post.
.
Ngụy biện này rất dễ nhận dạng và anh hùng bàn phím thường xử dụng nên không cần thí dụ. Nếu bạn gặp phải ngụy biện này trên post của mình thì cách tốt nhất là coi đó như một tiêu khiển ví nếu bạn giận có nghĩa là họ đạt được mục tiêu! Người ta nói ‘Ngậm máu phun người thì miệng ngươi đầy máu trước!’ Do đó bạn không cần phải giận dữ mà xóa ý kiến, cứ để đó cho mọi người đánh giá nhân cách của người nêu ngụy biện.
.
Tương tự với chiêu này là chiêu ‘chụp mũ’, thay vì tranh luận trên vấn đề thì chụp mũ hay dán nhãn người post là ‘người XXX’ để dễ phản bác cái mũ XXX.
.
2. Strawman (Người nộm)
.
Thay vì phản biện trên vấn đề nêu ra thì người phản biện trước hết hoán chuyển vấn đề qua một vấn đề khác (xây dựng người nộm) vì người nộm thì dễ đốt hơn. Thường chiến thuật là thổi phồng vấn đề một cách quá đáng hoặc đẩy vấn đề vào ngỏ hẹp (ép vấn đề vào một khía cạnh nhỏ) để dễ đả phá.
.
Thí dụ 1: Vị trí: Một số chính sách của TT Trump hợp lý.
Phản biện: Tôi không thể ngờ bạn ủng hộ kỳ thị chủng tộc. (Ép vấn đề vào một khía cạnh nhỏ)
.
Thí dụ 2: Vị trí: Cần tăng ngân sách cho dự án A vì lý do ….
Phản biện: Nếu chúng ta dùng hết ngân sách cho dự án A như bạn nêu thì công ty chỉ có nước phá sản sớm. (Thổi phồng vần đề -- ‘dùng hết ngân sách’)
.
3. Anecdotal Evidence (kinh nghiệm cá nhân)
.
Dùng kinh nghiệm cá nhân, kết quả của một sự kiện để đả phá một vị trí hay kết luận có tính bao quát.
.
Thí dụ: Vị trí: Hút thuốc có hại cho sức khỏe.
Phản biện: Ông Nội tôi hút thuốc hàng ngày cả gói mà sống đến hơn 90 tuổi có sao đâu! (kết quả của một người không thể dùng để phản biện kết quả của nhiều nghiên cứu khoa học và thông kê kết quả trên nhiều người)
.
4. Appeal to authority (Khẩn cầu quyền lực)
.
Để làm cho vấn đề đáng tin hay nặng ký hơn thì người nêu vấn đề liên kết đến người quyền lực hay có ảnh hưởng lớn ủng hộ quan điểm ấy. Lúc trẻ chúng ta thường dùng chiêu ‘Ba/Má nói vậy….’ và các quảng cáo thường dùng chiêu này.
.
Thí dụ: Một quảng cáo cereal ăn sáng: Ăn cereal (loại A) là món ăn tốt nhất cho buổi sáng vì cầu thủ nổi tiếng Michael Jordan ăn nó mỗi sáng! (Sự thật thì không có nghiên cứu khoa học nào nói ăn cereal loại A là tốt nhất so với loại B, C, D hay với các món ăn sáng khác).
.
5. Appeal to Emotion (Khẩn cầu cảm xúc)
.
Mục tiêu là dùng vấn đề hay hình ảnh để khơi dậy cảm xúc như sợ hãi, giận dữ, căm phẫn, cảm thông, tự hào, v.v. Nó trở nên ngụy biện khi vấn đề không chính xác, thiếu kiểm chứng, hay không khoa học. Tổng thống Trump là bậc thầy sử dụng chiêu này!
.
Thí dụ: Con: Con no lắm rồi con không ăn nổi nữa.
Mẹ: Con ráng ăn cho hết đĩa cơm, con có biết bao nhiêu người đói không có cơm để ăn, con có biết không!
.
6. Bandwagon (khẩn cầu chung xuồng)
.
Để làm vấn đề đáng tin cậy hơn người nêu đưa luận điểm ‘nhiều người tin thế, làm thế, nghĩ thế’ hay ‘Ai cũng làm thế, …’
.
Thí dụ: Mẹ ơi, mua cho con điện thoại iphone mới ra vì bạn con đứa nào cũng có hết! (Lý do tại sao con cần có iphone mới thì không nêu!)
.
7. Begging the question (Cãi vòng tròn)
.
Luận điểm để ủng hộ vấn đề cũng là vấn đề ấy nhưng có thể nói khác hơn một tí.
.
Thí dụ: Con người thích ăn uống vì con người sinh ra có nhu cầu ăn uống để sống.
.
8. Slippery Slope (Trượt dốc)
.
Luận điểm ‘Nếu vấn đề A xảy ra thì vấn đề B trước sau gì cũng xảy ra do đó chống đối không để vấn đề A xảy ra’.
.
Chúng ta thấy khá nhiều phản đối liên quan đến chính sách nhà nước dùng luận điểm này. Sự thật thì rất khó để cãi lại vì không ai biết trước được tương lai. Do đó luận điểm này không hoàn toàn là ngụy biện chỉ là không chính xác mà thôi vì vấn đề A xảy ra nhưng vấn đề B có thể có hoặc không có xảy ra trong tương lai. Phải dựa vào lịch sử hay bối cảnh để có thêm thông tin về xác suất mà vấn đề B có thể xảy ra.
.
Thí dụ: Người ủng hộ quyền có súng ở Mỹ nêu luận điểm: Nếu cấm không cho bán súng máy thì tương lai chính phủ sẽ cấm không cho người dân có súng.
Việc cấm bán súng máy không có nghĩa là tương lai chính phủ Mỹ cấm người dân có súng vì để làm được điều đó phải sửa đổi hiến pháp của Mỹ.
.
9. To quoque (Bạn cũng thế mà)
.
Thay vì phản biện trên vấn đề thì dùng sự kiện ‘bạn cũng thế mà’ để phản đối. Ngụy biện này khá giống với chiêu ‘Đả phá cá nhân’ nói trên.
.
Thí dụ: Mẹ: Con gái à, đánh phấn đậm quá trông không có đẹp.
Con gái: Ơi! Mẹ cũng làm thế mà.
.
10. Black or white (chỉ có trắng hay đen)
.
Luận điểm vấn đề chỉ có hai sự lựa chọn trái ngược nhau. Sự thật thì ở giữa trắng và đen có muôn vàn màu nâu!
.
Thí dụ: Nếu bạn không ủng hộ chính sách A của đảng Cộng Hòa thì bạn theo đảng Dân chủ.
Sự thật thì người không ủng hộ chính sách A cũng có thể là người theo đảng Cộng hòa, và cho dù người không theo đảng Cộng hòa cũng không hẳn theo đảng Dân chủ. Có rất nhiều dân Mỹ trong đó có tôi không theo đảng nào (Independent voter).
.
Tương tự luận điểm ‘đứng giữa’ hai thái cực trắng và đen cũng là một ngụy biện vì không tập trung vào vấn đề đúng hay sai mà lấy trung bình giữa hai thái cực.
.
11. False cause (Nguyên nhân sai lầm)
.
Liên kết giữa hai vấn đề và cho rằng vấn đề A là nguyên nhân để có vấn đề B. Mối quan hệ ‘nguyên nhân’ này không chính xác hay chỉ đúng một phần.
.
Thí dụ: Tiền làm con người trở nên chảnh chọe. (có người giàu rất nhiều tiền mà không chảnh và cũng có nhiều người chảnh vì những lý do khác như xinh đẹp mà không có nhiều tiền!)
.
12. Change the subject (Đổi tiêu đề hay đánh lạc hướng)
.
Để né tránh tranh luận trên vấn đề A, dùng một liên quan nhỏ hay một sự kiện có tính cấp bách hay thời sự để bẻ qua vấn đề B.
.
Thí dụ:
Cha: Hôm nay cha nhận được báo cáo thành quả học tập trong học kỳ qua của con. Chúng ta cần phải nói chuyện.
Con: Ôi! Sao tự nhiên con đau bụng quá. Cha cho con uống thuốc rồi lên phòng nằm nghỉ tí.
.
Còn nhiều chiêu ngụy biện khác nữa. Ở đây tôi chỉ nêu 12 chiêu ngụy biện thấy khá thông dụng trên mạng Facebook. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về các ngụy biện khác thì có thể tìm thấy ở đường link này nhé https://yourlogicalfallacyis.com/.
.
Bạn có thể chia sẻ post rộng rãi để mọi người cùng chơi trò ‘Nhận dạng ngụy biện’ nhé và có thể tag #criticalthinking.
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • 9 câu ngụy biện điển hình của người Việt

    20/07/2020Quang MinhCó một thói quen rất nguy hiểm mà người Việt thường xuyên sử dụng trong giao tiếp, đó là thói quen ngụy biện. Thói quen này đã lây nhiễm một cách vô hình từ giao tiếp thường nhật, từ tâm lý thắng thua khi tranh cãi, và nhất là trong cộng đồng mạng…
  • Phong cách "Chí Phèo" và văn hoá phản biện

    26/06/2020Phạm Hoài HuấnNếu nhìn nhận một cách nghiêm túc, chúng ta có quá nhiều "chuyên gia" trong nhiều lĩnh vực. Kết quả là, người ta cứ nghĩ chỉ cần nói ngược lại những điều nhà nước nói, những quyết sách lớn có nghĩa là phản biện, có nghĩa là "sành sỏi". Một loạt chủ nhân các blog đã gặp quá nhiều rắc rối về mặt pháp luật vì lí do này...
  • Tư duy phản biện - một nhân tố quan trọng của tất cả mọi lãnh vực

    31/03/2020GS. Russell Brooker tổng hợp và biên tậpĐể tiếp thu và nhận thức mỗi chúng ta cần có tư duy phản biện, điều này giúp phân biệt đúng sai, tránh những sai lầm khi học tập, làm việc...
  • Thiếu phản biện sẽ dẫn đến suy đồi

    08/07/2019Nguyễn Vĩnh Nguyên (Chân dung Hội họa Hoàng Tường)Nhân vật trang Giá trị sống kỳ này không xa lạ với những ai quan tâm đến nghiên cứu, phê bình văn học và văn bản học báo chí nửa đầu thế kỷ 20. Cuộc trao đổi này diễn ra đúng vào ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 2010, và, câu chuyện mà nhân vật bài viết tỏ ra hứng thú để hàn huyên cũng là báo chí với học thuật, tiếng nói trí thức…
  • Trẻ em Việt bị người lớn 'đàn áp' tư duy phản biện

    17/06/2019Ở nhà phụ huynh không trả lời mà áp đặt, ở trường thầy cô rầy la nếu hỏi nhiều nên trẻ chỉ biết chấp nhận.
  • Phản biện

    27/02/2018Nguyễn Thành NamKhái niệm phản biện xã hội rất hay được nhắc đến gần đây và được coi là một thước đo để đánh giá mức độ dân chủ của xã hội...
  • Phản biện xã hội

    02/02/2018TS. Trần Đăng TuấnNgười xưa nói “Một người lo bằng kho người làm”, cũng lại nói “Ba ông thợ bằng một ông Gia Cát”, khẳng định việc nghĩ không phải đặc quyền của một số ít người...
  • Cái xấu và năng khiếu ngụy biện của người Việt

    28/11/2018TS. Lương Hoài NamKhông ít người lấy sự nghèo để biện minh, bảo vệ sự tồn tại cho nền giao thông xe máy, nạn lấn chiếm lòng đường, vỉa hè… Một số người thậm chí còn đấu tranh để những thứ không phù hợp với các đô thị hiện đại, văn minh này tồn tại vĩnh viễn, bất chấp những hậu quả khủng khiếp...
  • Thói ngụy biện ở người Việt

    28/02/2017BTĐTrong cái sự thực phức tạp, mờ mờ ảo ảo của vấn đề, có cái đẹp riêng. Không phải cái đẹp trơn tru, tròn trĩnh, nhưng là cái đẹp khắt khe của sự thật. Tương tự, một lời phát biểu nghịch lí có cái đẹp của nó, vì nó có thể đánh thức chúng ta về một thế giới phức tạp, một thế giới không nằm gọn trong đúng/sai, tốt/xấu, bạn/thù. Có lẽ đã đến lúc chúng ta nên vượt qua chính mình bằng cách cho các tế bào trí tuệ có cơ hội làm việc.
  • Khách quan khoa học trong phê phán phản biện

    28/06/2016Hà YênSự phát hiện những công năng bí ẩn, những hiện tượng dị thường ở con người, được thông tin khá nhiều trong những năm gần đây, không còn là sự đồn đoán, mà là một thực tại đang hiện hữu không chỉ có ở nước ta. Dư luận xã hội phản ứng với hai thái cực : một bên cho rằng đó là một thực tại khoa học, mà lý thuyết khoa học, Vật lý học, hiện nay chưa thể vươn tới, Cần tổ chức khảo sát, trắc nghiệm khách quan và khuyến khích phát triển. Một bên thì coi đó là biến tướng của mê tín dị đoan, đòi phủ định tất cả.
  • Trí thức, lãnh đạo và cái dũng của phản biện

    14/06/2016Lê Vinh TriểnMột “không gian” rộng là thực sự cần thiết để trí thức có thể toàn tâm toàn ý thực hiện trọng trách của mình trước xã hội: phản biện để phát triển đất nước. Phản biện là một việc gắn liền, gần như song sinh với trí thức. Nếu không có phản biện thì không có trí thức thật sự. Đã là trí thức thì phải đã, đang và sẽ phản biện.
  • Phản biện xã hội và sứ mệnh của nhà báo chân chính

    03/05/2016Tương LaiBáo chí đang góp phần thúc đẩy quá trình dân chủ hóa xã hội. Đó là quá trình lấy đối thoại thay cho độc thoại, lấy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường thay cho độc quyền và đặc quyền “xin cho”.
  • Ngụy biện

    13/07/2014Đoan TrangCâu chuyện xoay quanh bộ phim cổ sử Việt Nam nhưng đậm chất Trung Hoa, “Lý Công Uẩn – Đường tới thành Thăng Long”, tưởng đã lắng xuống nhưng rồi vẫn tiếp tục gây dư luận, sau khi nhà sử học Dương Trung Quốc lên tiếng bênh vực những nhà làm phim...
  • Phản biện xã hội

    12/07/2014Nguyễn Trần BạtQuan sát cuộc sống chúng ta có thể thấy phản biện là một hoạt động diễn ra hàng ngày. Phản biện là một nhu cầu của cuộc sống bởi nhờ có nó con người có thể loại bỏ những yếu tố sai để tiệm cận tới sự hợp lý trong các quyết định, các hành vi của mình. Trong đời sống xã hội phản biện là một công cụ không thể thiếu để tổ chức ra một xã hội dân chủ...
  • Phản biện xã hội - nhân tố quan trọng của phát triển

    28/11/2013Kiên ĐịnhPhản biện là hành vi thể hiện tính khoa học của con người trước khi chuẩn bị hành động. Phản biện xã hội được coi là hành vi có chất lượng khoa học của xã hội đối với hệ thống chính trị. Một xã hội được tổ chức phản biện tốt sẽ góp phần tạo ra sự đồng thuận cho phát triển, giảm được tối đa sự phản kháng không cần thiết của dân chúng...
  • Tổ chức phản biện xã hội như là yếu tố phục sinh cảm hứng xã hội

    18/11/2010Nguyễn Trần Bạt,Suy ra cho cùng, con người là những người trồng vườn, canh tác những sản phẩm khác nhau lên trên những cánh đồng khác nhau trong không gian tinh thần của những người xung quanh. Đó chính là gợi ý để các nhà chính trị biết gieo trồng vào trong đời sống tinh thần của người dân những cánh đồng khác nhau, những mảnh vườn khác nhau, những hoa trái khác nhau, tức là gieo mầm cho sự chung sống với nhau của con người. Đó là con đường hình thành cảm hứng xã hội, mà tổ chức phản biện XH là một trong những cách thức tập trung nhất để phục sinh cảm hứng xã hội của tất cả mọi người...
  • Phản biện các góc nhìn khác nhau về GD Việt Nam

    11/11/2009Đặng Thế TruyềnSự đánh giá, phân tích thực trạng cũng như gợi ý giải pháp mà nhiều chuyên gia kỳ cựu và đầu ngành giáo dục Việt Nam, cũng như của một số người Việt Nam quan tâm tới lĩnh vực này có lẽ toàn diện, sâu sắc, sát thực hơn những gì tôi nhận được từ hai tài liệu vừa được đọc.
  • Giáo dục thiếu người "phản biện"

    10/10/2009Hoàng Thái HàTôi vẫn nhớ cuối những năm 80 của thế kỷ trước, học sinh chúng tôi thường được nghe các Thầy, Cô giáo, thậm chí cả báo đài thời đó nói về công cuộc đổi mới giáo dục nước nhà. Thấm thoát đã hơn 20 năm, phải nói trường học ngày nay khang trang hơn xưa nhiều lắm...
  • Không có tư duy phản biện, không phải là trí thức!

    01/09/2008Bùi Hoàng Tám (thực hiện)Nghị quyết TƯ 7 sau một tháng ban hành đang dần đi vào cuộc sống, đặc biệt là đối với đội ngũ trí thức nước nhà. Đây được coi là một cơ hội để từ đó, có thể hình thành một tầng lớp trí thức với đầy đủ tính năng, phẩm chất của nó...
  • xem toàn bộ