Công nghiệp hóa = Đô thị hóa?

06:51 CH @ Thứ Hai - 30 Tháng Ba, 2015

Mười năm tăng tốc phát triển liên tục. GDP trên đầu người tiến tới sát mức 1000 USD cái ngưỡng mà nhiều chuyên gia dự báo sẽ xuất hiện những vần đề nan giải mới, sẽ bộc lộ các khía cạnh không bền vững do tăng trưởng quá nóng. Một trong các biểu hiện rõ nhất là vấn đề của các đô thị...

Gần đây liên tục có các hội nghị, các cảnh báo, phản biện… về sự không bền vững khá toàn diện của các đô thị Việt Nam. Vấn đề quy hoạch đô thị trở nên nóng bỏng hơn bao giờ hết và là một vấn đề được công luận, dân chúng bàn bạc quan tâm nhiều nhất. Những tranh luận về mở rộng Thủ đô Hà Nội gấp 3,6 lần diện tích hiện nay ngay trên diễn đàn Quốc hội là một thí dụ tiêu biểu. Các đô thị lớn Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh lại là hai nơi thấy rõ nhất các triệu chứng lâm sàng của bệnh thiếu bền vững. Hệ quả của các nét bút quy hoạch, các con số kế hoạch, màu sắc các dự án trên giấy, chữ ký các quyết định trong các căn phòng của các công sở, công ty, thiết chế tài chính… trước đây khá xa vời và trừu tượng với người dân nay đã hiện hình cụ thể, tiến sát tới cửa từng nhà, vào trong từng gia đình và uy hiếp cuộc sống hằng ngày của người dân đô thị: Khói bụi, ô nhiễm, úng lụt, tắc đường, rớt mạng, sốt giá các kiểu, chất lượng thực phẩm, bệnh dịch, giá thuốc và bảo hiểm y tế, giáo dục quá tải và lệch hướng, công nhân đình công, nông dân khiếu kiện, tệ nạn xã hội…vv và vv…

Việc trong một thời gian ngắn hàng chục triệu người nông dân, nông thôn, nông nghiệp phải “qua một đêm” trở thành người đô thị, người công nhân, người công nghiệp có vẻ như là việc quá sức với mỗi người trong số họ cũng như với chính quyền cùng giới doanh nghiệp.

Đô thị hóa diễn ra khá tự phát, vừa làm vừa học, sai đâu sửa đấy, gồm các chuỗi các biện pháp tình thế hơn là chiến lược, chiến thuật khoa học bài bản dẫn tới thực trạng hỗn độn khó kiểm soát như hiện nay.

Chính họ, những “nhân công giá rẻ” từng tạo ra một lợi thế cơ bản cho những năm tăng trưởng, đô thị hóa, công nghiệp hóa vừa qua là những người thiệt thòi nhất trong chia sẻ các lợi ích do tăng trưởng đem lại, cuộc sống của họ tích tụ đầy đủ nhất các yếu tố không bền vững của toàn nền kinh tế và xã hội. Mặt khác, đến cái ngưỡng này, cũng chính họ (và những người kế tiếp họ đang liên tục đổ về các thành phố) với các vấn đề của mình đặt ra các vấn nạn, các rào cản “mới” cho tăng trưởng mà nếu không giải quyết suôn sẻ, xã hội khó tiếp tục CNH, HĐH.

Đại bộ phận các sự không bền vững sinh ra và tồn tại ở đô thị. Nếu không giải bài toán đô thị hóa thì khó mà HĐH, CNH thành công. Phải chăng một nguyên nhân căn bản của không bền vững là song song, với chiến lược tăng trưởng, ngay trong lòng chiến lược tăng trưởng ta đã không có một chiến lược đô thị hóa tốt. Đô thị hóa diễn ra khá tự phát, vừa làm vừa học, sai đâu sửa đấy, gồm các chuỗi các biện pháp tình thế hơn là chiến lược, chiến thuật khoa học bài bản dẫn tới thực trạng hỗn độn khó kiểm soát như hiện nay. Đô thị hóa bị CNH lôi đi chứ không tự đi bằng đôi chân của mình. Thí dụ cụ thể nhất cũng là hai thành phố lớn nhất, tập trung 1/8 dân số cả nước. Đến nay vẫn không ai biết Hà Nội và TP HCM là thành phố kiểu gì, quy họach ra sao. Được chỗ này thì hỏng chỗ kia, được việc này lại hỏng hai ba việc khác. Các khu phố, khu đô thị… phát triển không như chính quyền và các nhà hoạch định mường tượng. Những chuyện cơ bản nhất như trung tâm ở đâu, có các thành phố vệ tinh các vành đai, khu đệm, ngoại thành hay không, nếu có thì chúng ở đâu, sẽ ra làm sao… cũng vẫn liên tục được tranh cãi với hình ảnh hết sức mù mờ. Nhà đất và giao thông tất nhiên là hai chuyện đầu tiên của một đô thị. Hai chuyện đó không “xong” thì không có đô thị đúng nghĩa. Thị trường nhà đất nóng lạnh thất thường, giá trên trời, lãng phí và tham nhũng vô hạn. Đại bộ phận dân cư vẫn chật vật về nhà ở. Hạ tầng cơ sở “xập xệ”, yếu kém và quá tải nghiêm trọng. Thêm nữa, hai “biểu tượng quốc gia” của nước ta thời đô thị hóa là nhà ống và xe máy. Tôi không rõ trong lịch sử và trên thế giới nơi nào đô thị hóa nhờ đôi song mã này không? Tôi dám tin rằng không giải quyết được hai chuyện nhà ống và xe máy thì hoặc là chúng ta sẽ thất bại ê chề trong việc đô thị hóa, hoặc ta sẽ sinh ra một dạng đô thị “vô tiền khoáng hậu”.
CNH có đồng nghĩa với đô thị hóa (ĐTH) không? CNH có chồng khít lên ĐTH không? Có cách nào tiếp tục CNH mà không ĐTH tự phát, ồ ạt như hiện nay không?

Cần hạn chế tốc độ đô thị hóa. Cần tập trung trí tuệ và quyền lực để xây dựng một chiến lược, một “học thuyết” đô thị hóa khoa học, bài bản lâu dài cho Việt Nam. Có nhiều bài học thất bại về đô thị hóa ở các nước đang phát triển mà ta có thể, và cần phải nghiên cứu để tránh đi vào vết xe đổ của họ. Chẳng hạn như các siêu đô thị ở Ấn Độ, Trung Quốc, Thái Lan, Nam Mỹ, Châu Phi… Cũng có nhiều bài học thành công về đô thị hóa ở các nước này với các thành phố mới, các khu công nghiệp, khu chế xuất, các thành phố vệ tinh, các dạng cư trú, các khuynh hướng kiến trúc mà ta cần học hỏi kỹ càng. Phải nói rằng trước thế kỷ 20 cả Việt Nam được quy hoạch theo các làng. Ta chưa có kinh nghiệm gì về đô thị hóa ngoài những kinh nghiệm phát triển các đô thị thời thực dân. Những đặc điểm và kinh nghiệm đó cần được nghiên cứu để rút ra các bài học. Chừng mực nào đó sự đô thị hóa, quy hoạch, phong cách kiến trúc, giao thông, tổ chức quản lý ở các Thành phố Sài Gòn, Hà Nội, Huế, Hải Phòng… từng có một số thành công do hòa hợp với văn hóa, thiên nhiên, khí hậu, tính cách của người dân Việt: Chẳng hạn như quy hoạch toàn thành phố, khu phố Tây và khu công chức cùng phong cách “kiến trúc Đông Dương” ở Hà Nội, quy hoạch Sài Gòn- Gia Định- Chợ Lớn với trung tâm là Quận Nhất bây giờ, quy hoạch khu phố buôn bán mới và kiến trúc nhà vườn Huế vv…

Tôi nhớ trước đây thời chiến tranh các Lãnh tụ Cách mạng khi nói tới mơ ước hòa bình xây dựng có dùng cụm từ “sắp xếp lại giang san đất nước”. Hồ Chí Minh di chúc là phải xây dựng đất nước ta “đàng hoàng hơn…”. Một sự thật là ta đang đô thị hóa, sắp xếp lại giang san không đàng hoàng.

Tôi không tin vào công thức CNH= ĐTH tự phát.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Đô thị - thiên đường hay nấm mồ của nhân loại

    31/01/2018Hân HươngDân Đô thị xài năng lượng nhiều hơn nông thôn - các thành phố ngốn tài nguyên hơn bất cứ một loại định cư nào...
  • Hiện đại hóa xã hội nhìn từ góc độ tính hợp lý

    31/03/2015Nguyễn Kim LaiNiềm tin của con người vào lý tính của mình đã dẫn đến tư tưởng về tiến bộ. Tiến bộ là phát triển, còn phát triển trong lĩnh vực xã hội đối với các xã hội truyền thống là chuyển lên xã hội hiện đại. Do vậy, lý luận hiện đại hóa là lý luận phát triển dành cho các nước kém phát triển. Cũng do vậy, vấn đề hiện đại hóa có liên quan tới vấn đề tính hợp lý mà khoa học là đại diện chủ yếu với tư cách là nội dung và tiền đề của hiện đại hóa.
  • Mở rộng Hà Nội: Nỗi lo giữ gìn văn hóa thủ đô

    13/05/2008Đan TâmViệc mở rộng Hà Nội cần được tính toán rất kỹ về nhiều mặt và có bước đi thích hợp nhằm thể hiện được thủ đô là tiêu biểu nhất cho chính trị và văn hóa của đất nước
  • Từ hiện đại đến hiện đại hóa

    09/04/2008Bùi Văn Nam SơnỞ các nước đang phát triển, “hiện đại hóa” hiểu như một tiến trình phát triển độc lập về không gian và thời gian - có sức hấp dẫn của một sự “đi tắt đón đầu” để phồn vinh nhanh chóng và nhất là, một lần nữa, được giải phóng khỏi ách thống trị tinh thần sau khi thoát khỏi ách thống trị hiện thực của thực dân phương Tây...
  • Bàn về các yếu tố thẩm mỹ trong kiến trúc đô thị

    04/05/2007Lương Bửu HoàngKhi đi tìm những bước đầu tiên của kiến trúc, có lẽ trước hết chúng ta thường liên tưởng đến những câu chuyện mang dấu vết của cái hang, cái lều, cái nhà, thành lũy... Những hình thức đó đáp ứng nhu cầu thiết thực của đời sống hàng ngày: nơi cư ngụ, sinh hoạt và mọi hoạt động của đời sống định cư.
  • Công nghiệp hóa - hiện đại hóa và vấn đề giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

    03/05/2007Nguyễn Văn HuyênC.Mác đã từng khẳng định một cách đúng đắn rằng, một xã hội chỉ có thể phát triển cao với một nền đại công nghiệp. Lý tưởng cao đẹp của toàn Đảng, toàn dân, toànquân ta là xây dựng Việt Nam thành một nước xã hội chủ nghĩa giàu mạnh và văn minh. Để thực hiện lý tưởng đó, Nghị quyết Đại hội lần thứ VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra: từ nay đến năm 2020 chúng ta phải phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp hiện đại.
  • Hiện đại hóa và tâm lý xã hội

    07/06/2006Nguyễn KiênXã hội hiện đại không chỉ bắt nguồn từ trạng thái kinh tế mà còn là một trạng thái văn hoá và tâm lý. Do vậy nếu chúng ta không tạo ra được những con người cá nhân ngày càng độc lập và chủ động thì chưa có đủ tiền đề để đi tới xã hội hiện đại...
  • Về vai trò của triết học trong công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở nước ta

    05/05/2006PTS. Phạm Văn ĐứcCũng như mọi lí luận, triết học không chỉ làm nhiệm vụ lý giải những vấn đề của thế giới nói chung và của xã hội loài người nói riêng, mà còn trên cơ sở của sự lí giải ấy, nó trở thành cái định hướng đúng đắn cho con người trong hành động...
  • Triết học với sự nghiệp Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

    19/11/2005Bùi Quang MinhĐể góp phần tìm hiểu những vấn đề triết học của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta, đồng thời tham gia vào việc triển khai nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng vào cuộc sống ; chúng tôi xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc cuốn sách...
  • xem toàn bộ