Trong những năm gần đây ở một số thành phố lớn của Việt Nam như Hà Nội, Hồ Chí Minh phổ biến hiện tượng xin chữ đầu xuân. Việc làm này được cho là nét đẹp văn hóa. Thường là từ mùng 2 Tết, mọi người đã bắt đầu kháo nhau đi xin chữ. Từ người lớn tuổi cho đến thanh niên, học sinh. Việc xin chữ đầu năm đã trở thành một trào lưu của người trẻ tuổi, tạo thành cái gọi là văn hóa chơi chữ mới. Những con chữ như "rồng bay phượng múa" hiện lên qua các nét cọ điêu luyện khiến cho việc xin chữ, ngoài ý nghĩa xin được chữ, còn là để thưởng thức khả năng viết chữ đẹp của những người cho chữ.
Xưa, những người được mọi người xin chữ là những nho sĩ, những thầy giáo, thầy đồ có tiếng hiền tài, đức độ, học rộng biết nhiều, viết chữ đẹp. Người xin chữ vừa mong được phúc của người cho chữ, vừa mong xin được chữ đúng với tâm nguyện phấn đấu của gia đình, bản thân. Có người xin chữ Lộc, cũng có người xin chữ Tài, chữ Phúc, chữ Tâm.
Ngày nay, người trẻ tỏ ra là những người chuộng chữ nghĩa nên đầu năm rủ nhau đi xin chữ. Cũng có thể đôi khi chỉ là sở thích được sở hữu một vật mang tính chữ nghĩa để treo trong nhà. Nhưng phổ biến hơn cả là tâm lý cầu mong chữ đem lại thứ mình mong muốn. Chẳng hạn, những người đi học thường xin chữ Trí, Tài, Nhẫn. Người buôn bán xin chữ Lộc, chữ Tín. Người làm quan chữ Danh… Để cho gia đình người ta thường xin chữ Phúc, Lộc, Thọ, Tâm.
Vào ngày mùng 2 Tết, ở các phố Hà Nội như Bà Triệu, Lý Thường Kiệt, Văn Miếu,... thường bắt đầu diễn ra hoạt động cho chữ đầu năm. Đặc biệt ấn tượng nhất là ở Văn Miếu Quốc Tử Giám, nơi được coi là trung tâm học vấn từ xưa. Ở đây, không khí náo nhiệt bởi những người đến xin chữ, đông đúc và hồ hởi. Phần lớn người xin chữ dạo khắp, ngắm nghía, kén chọn như đi xem hàng rồi dừng lại nơi bắt gặp cái chữ bắt mắt và quyết định xin. Người xin thích chữ gì, người viết làm ra chữ đó. Cả người làm ra và người xin đều chú trọng đến mặt nghệ thuật viết chữ hơn là bản thân con chữ. Nói cách khác, đa phần người đi xin chữ giống người mua tranh và người viết giống người vẽ tranh, hầu như ít ai quan tâm đến sức mạnh tinh thần của con chữ. Mặc dù vậy, họ vẫn vui hân hoan khi xin được chữ như ý muốn, cầu mong một năm mới an khang, vạn sự như ý.
Vậy xin chữ như thế nào để có được sức mạnh của nó chứ không chỉ là bức tranh để ngắm hay vì theo mốt thời đại?
Xin chữ là thể hiện tâm nguyện của sự học. Bởi lẽ chỉ có học mới được chữ. Chữ không phải là thứ có thể đem cho, tặng (thậm chí) bán như hiện nay. Những cái được gọi là chữ bày la liệt trên phố Bà Triệu hay Văn Miếu Quốc Tử giám thực chất chỉ là “từ” chứ không phải “chữ”. “Từ” là thứ có hình tượng, âm tiết có thể viết ra để đọc, nói ra để nghe. Thực chất tất cả những cái gọi là chữ hiện nay mọi người đi xin chỉ là từ. Nhưng chữ thì phải học mới có. Xưa nay chỉ nói học chữ có nói học từ đâu. Thế nào là học chữ?
Học chữ không phải là biết đọc biết viết. Nếu chỉ biết đọc, biết viết thì mới là biết từ chứ chưa phải có chữ. Học để có được chữ phải qua được 3 cấp độ: Biết – Rõ – Minh.
Biết là viết và đọc được hình tượng của chữ (hay là từ).
Rõ là hiểu được tác dụng của chữ để rèn luyện tu dưỡng bản thân nhằm đạt (có được) chữ.
Minh là vận dụng được chữ, tức phát huy tác dụng của chữ.
Bởi vậy, muốn có chữ thì phải học chứ không thể xin. Vậy thì sao lại có tục xin chữ như đã nói ở trên?
Trước hết xin chữ là để học, để tu rèn chứ không phải để có cái treo trong nhà. Muốn vậy cần phải biết vào thời điểm xin chữ, người đi xin cần học chữ gì. Song le, người đi xin lại không biết điều đó mà chỉ xin cái chữ mình muốn, thể như có được cái từ (vẫn nhầm tưởng chữ) là có chữ. Vì vậy người cho (tạo duyên) chữ phải biết chữ họ cần mà trao cho phù hợp . Nói cách khác, người cho chữ là người phải biết cho ai chữ gì họ cần chứ không phải cho chữ họ muốn. Tại sao vậy? Tại vì có rất nhiều cái muốn nhưng lại không phải là cái cần. Cái muốn là ngọn, cái cần là gốc. Chẳng hạn, người buôn bán muốn xin chữ Lộc (một vốn 4 lời), nhưng người cho chữ lại thấy họ cần chữ Tín, bởi vì họ đang thiếu đức tín thì không thể cho chữ Lộc. Mục đích cao cả của học chữ là để thành Người. Nếu không vì mục đích này thì cho chữ chỉ giúp việc buôn bán biến người kia thành con buôn chứ không thể là người buôn hay nhà buôn được.
Để cho chữ đúng người cần, người cho chữ phải minh chữ và có khả năng trực giác. Chỉ bằng trực giác thì mới “nhìn” thấu được đối tượng xin là ai và cái gì cần cho họ. Trực giác chính là Thầy. Đây là lý do người đời gọi những người cho chữ là thầy. Chữ Thầy là để nói đến trực giác, trí tuệ chứ không phải tri thức học được của người cho chữ. Người có trí thức không hẳn là người trí tuệ nhưng người có trực giác là người trí tuệ. Người có trí tuệ là người có Chữ, người có nhiều tri thức chưa chắc đã là người có nhiều chữ. Phải có Chữ mới cho được Chữ, nếu không có lấy gì mà cho. Người có tri thức nhưng không có trí tuệ (tức không có Chữ) thì chỉ cho được tri thức chứ không có Chữ để cho. Ví dụ muốn cho người khác chữ An thì bản thân người cho phải có chữ An. Nếu người cho chữ bất an thì lấy đâu ra an mà cho người khác. Cho nên xin chữ là xin cái Trí tuệ của người cho chữ được gửi vào từng nét chữ chứ không phải một bức họa chữ đơn thuần. Chỉ có trí tuệ mới dẫn dắt con người thành Người. Nói như vậy không có nghĩa là cứ nhận được Chữ là trở thành người có chữ. Như trên đã nói, muốn có chữ phải học tập, rèn luyện, phải qua thử thách. Vậy việc nhận chữ có ý nghĩa gì?
Người cho chữ đúng nghĩa như nói ở trên giống như người tạo duyên cho người nhận chữ được khởi duyên. Tạo duyên giống như cho hạt giống tốt. Hạt giống đó đảm bảo nảy mầm nhưng nó phát triển ra sao lại phụ thuộc vào người chăm sóc nó. Giống tốt nảy mầm nhưng không được chăm sóc tốt nó vẫn bị thui chột. Do vậy, người nhận chữ phải dày công tu dưỡng, rèn luyện phấn đấu cho có chữ, nếu không thì “chữ thầy lại trả thầy”. Xin chữ trở nên vô nghĩa.
Hiện nay hiện tượng xin chữ như một thú vui, một cái mốt của thanh niên hơn là thực sự “tìm thầy học chữ”. Người viết miệt mài, cố gắng viết cho được nhiều, người xin thì chọn chữ mình thích rồi mang về treo trong nhà, có khi cả năm không biết có được mấy lần nhớ đến nó. Nơi xin và cho chữ chẳng khác nào một phố thương mại chuyên về những bức họa chữ. Nhiều người gọi đây là văn hóa, nhưng với thiển nghĩ của mình, người viết bài này cho rằng, nếu coi Văn miếu Quốc tử giám là nơi linh thiêng thì không nên phơi mặt chữ ra bên ngoài hè như vậy. Về bản chất, hiện tượng này với nạn bằng giả có chút tương đồng nào đó.
Nếu tìm được thầy cho chữ mà xin vào ngày đầu xuân là phúc lớn nên nó là nét văn hóa đẹp và cần làm. Còn xin – cho chữ như hiện nay chỉ giống như cái mốt của một thời. Mốt nào rồi cũng hết thời nhưng học chữ là muôn thuở.
Do vậy, cái mà chúng ta gọi là chữ bày la liệt trên các con phố chỉ là những bức họa chữ và người làm ra chúng là những người thợ viết, cao hơn là nghệ nhân viết chữ.
Quí thay, văn hóa thay khi mọi người chú tâm học Chữ thay vì rủ nhau đi xin chữ
