ChúngTa.com

Thượng sách mà không ít địa phương sử dụng trong quá trình chạy Dự án xin tiền TW là “lấy mỡ nó, rán nó”. Hậu quả là một tỉ lệ lớn “mỡ” của TW bị “rán” ngay trên đường từ địa phương đến Hà Nội và từ Hà Nội trở về.

Những cải cách to lớn và sâu sắc nhiều khi chỉ bắt đầu bằng những "sửa đổi nho nhỏ". Kiến nghị sửa đổi quy định của Hiến pháp năm l992 về quyền phân bổ ngân sách là một ví dụ điên hình. Khoản 4 Điều 84 của Hiến pháp năm l992 được Ủy ban sửa đổi một số điều của Hiến pháp đề nghị sủa duy nhất chỉ hai chữ thay việc Quốc Hội quyết định"phân bổ ngân sách Nhà nước" bằng "phân bổ ngân sách TW?

Đằng sau sự "sửa đổi nho nhỏ" này thật sự là một cuộc cách mạng với nhũng hệ quả hết sức to lớn. Trước hết, nội dung thực tế của sửa đổi này là gì? Là việc Quốc hội sẽ chỉ phân bổ ngân sách cho các cơ quan TW và các khoản bổ trợ cả gói từ ngân sách TWcho các địa phương, cơ quan dân củ ớ các địa phương sẽ tự phân bổ ngân sách cho địa phương mình và các khoản bổ trọ cả gói cho cấp dưới. Đây thực chất là một sự phân chia quyền lực tài chính cho các địa phương.

Cách làm này có vé như hạn chế quyền phân bổ ngân sách của Quốc hội. Tuy nhiên, tù trước đến nay, Quốc hội chưa bao giờ thực thi một cách thục chất quyền phân bổ ngân sách của mình. Với đa số các đại biếu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm, sụ hạn chế về thòi gian, đội ngũ chuyên gia và công nghệ quyết định, Quốc hội đang phải uỷ quyền cho Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thực hiện nhiệm vụ này. Đến lượt mình, Uỷ ban thường vụ Quốc hội cũng mới chỉ làm được việc phê chuẩn dự kiến phân bổngân sách do Chính phú trình là hính. Đây là cách quyết định đưa vào lòng tin đối với BộTài chính và với sự băn khoăn trong lòng. Lênin đã dạy rằng: "Thà ít mà tốt". Quốc hội chỉ cần phân bổ ngân sách TW thôi mà phân bổ cho thực chất thì vẫn hơn.

Cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp bị chúng ta lên án đã tù lâu. Thế nhưng, nội dung cốt lõi của cơ chế này - sự tập trung quyền lực tài chính vào TW, vẫn tồn tại cho đến ngày hôm nay. Kiến nghị sửa đổi Hiến pháp về việc Quốc hội chỉ phân bổ ngân sách TW sẽ là bước đột phá có ý nghĩa nhất trong quá trình khắc phục cơ chế nói trên. Thực chất, chúng ta có thể so sánh bước đột phá này với "Khoán 10" hoặc sụ xoá bỏ độc quyền về kinh doanh lương thực. Những biến đổi mang tính chất hệ quả sẽ vô cùng lớn lao. Dưới đây là nhũng biến đổi tích cực dễ nhận thấy nhất:

1) Hiệu quả chi tiêu ngân sách sẽ được nâng cao

Tiền cũng giống như nước hễ cứ chuyển từ nơi này qua nơi khác là nó đọng lại mỗi noi một ít và rò rỉ ra bên ngoài. Nước chảy qua kẽ tay, tiền rơi rụng qua cơ chế xin - cho. Thượng sách mà không ít địaphương sử dụng trong quá trình chạy dụ án xin tiền TW là "lấy mỡ nó, rán nó". Hậu quả là một tỉ lệ lớn "mỡ" của TWbị "rán" ngay trên đường từ địa phương đến Hà Nội và từ Hà Nội trở về. Đây là một sự lãng phí rất lớncả về tiền bạc lẫn thòi gian, công sức.

Thế nhưng, sự lãng phí do đầu tư không đúng nhu cầu, có lẽ, còn lớn hơn. Theo tục ngữ Nga, "Người no không hiểu được lòng kẻ đói". Một thực tế hiển nhiên là TW không thể hiểu thấu đáo các nhu cầu của địa phương bằng bản thân các địa phương. Vì vậy "chuyện thường ngày (xảy ra) ở huyện" là: cái cần thiết đầu tư nhất chưa chắc đã thuyết phục được TW, cái TW quan tâm đầu tư chưa chắc đã là cái cần thiết nhất. Một địa phương cần xây nhà trạm xá có khi chỉ xin được tiền để xây nhà văn hoá. Và cái nhà văn hoá không thật cần thiết đó nhất định sẽ được xây dựng. Đơn giản chỉ là vì TW cho tiền. Cho dù khi xây dựng xong, phần lớn thời gian nhà văn hoá sẽ bị bỏ không. Nếu địa phương được quyền quyết định việc phân bổ ngân sách, nhà trạm xá rất cần cho dân kia nhất định sẽ được xây dựng. Việc chi tiêu ngân sách vì thế sẽ rất thiết thực và đúng thứ tự ưu tiên.

2) Tạo tiền đề để khắc phục tính hình thức trong hoạt động của hệ thống HĐND, cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương.

Trong mọi thứ quyền lực"quyền lực của túi tiền (power of purse)" thường to lớn và thục chất hơn cá. "Mạnh vì gạo, bạo vì tiền". Không có "quyền lực của túi tiền", hệ thống HĐND khó lòng trở thành các cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương thật sự.Việc TW phân bổ ngân sách cho địa phương (thực chất là áp đặt cho địa phương phải thu, chi nhu thế nào) đã làm cho hoạt động của HĐNDtrong lĩnh vục ngân sách trỏ nên hình thức. Bằng việc không phân bổ ngân sách cho các địa phương, Quốc hội sẽ không "lấn sân" cửa HĐND nữa. HĐND sẽ phải vươn lên đề quyết định việc phân bổ ngân sách địa phương một cách thực chất.

3) Tính chủ động, sáng tạo của các địa phương sẽ được phát huy

Người xưa thường nói: "Thời thế tạo ra anh hùng". Khi mọi thứ đều do cấp trên quyết định, kỹ năng thuyết phục, xử lý quan hệ, có lẽ mớithật sự là thứ có giá. Tính chủ động, sáng tạo dễ trở thành những phẩm chất lỗi mùa. Đơn giản là co chế tập trung, bao cấp về tài chính không đề lại khoảng trống đáng kể nào cho việc phát huy các phẩm chất nói trên. Sự phân quyền về ngân sách mà Uỷ ban dự thảo sửa đổi một số điều của Hiến pháp đưa ra thực sụ sẽ tạo ra "thời thế" mới cho chính quyền địa phương. Tính chủ động, sáng tạo sẽ được phát huy như một hệ quả tất yếu của quyền tự quyết.

4) Tham nhũng và tiêu cực sẽ được hạn chế

Cơ chế xin - cho trong quá trình phân bổ ngân sách hiện nay là miếng đất màu mõ làm phát sinh tiêu cực và tham nhũng. Để được phân bổ ngân sách, phê duyệt các dự án, không ít các địa phương đã tìm cách "bôi trơn" bộ máy công quyền ở TW bằng phong bì và quà cáp (thường vì bộ máy này vận hành khá uể oải trước các yêu cầu của địa phương). Việc "bôi trơn" này đe dọa làm băng hoại hệ thống các cơ quan công quyền.

Trong thói quen hối lộ và nhận hối lộ tiềm ẩn những hiểm họa khôn lường cho đất nước. Xoá bỏ cơ chế xin - cho đồng nghĩa với xoá bỏ nhu cầu "bôi trơn".

Tóm lại, những lợi ích mà sự phân cấp về ngân sách đưa lại sẽ rất to lớn. Tuy nhiên, mọi tấm Huân chương đều có mặt trái của nó. Sự phân cấp về ngân sách cũng không phải là trường họp ngoại lệ.Dưới đây là một số thách thức dễ nhận thấy nhất của cải cách Hiến pháp này.

Một là, hệ thống HĐND các cấp có thể chưa đủ nặng lực để quyết định việc phân bổ ngân sách và giám sát việc thực hiện ngân sách. Có quyền phân bổ ngân sách là một việc, có năng lực phân bổ ngân sách lại là một việc hoàn toàn khác Chúng ta ai cũng có quyền trở thành giáo su, nhưng không phải ai cũng có năng lực đề làm việc đó. Do năng lực chua được phát triển, những quyết định của các HĐND trong việc phân bố ngân sách có thể sẽ còn hình thức và kém hiệu quả hơn so với cách làm hiện nay. Rõ ràng, phân quyền phải luôn luôn đi đôi với việc nâng cao năng lụccua chính quyền địa phương. Xuống nước trước, tập bơi sau là một việc làm nguy hiểm.

Hai là , tham nhũng và lạm quyền có thể được khắc phục ở TWnhưng bùng phát ở địa phương. Việc phân chia quyền lực tài chính cho các địa phương trong khi hệ thống cơ quan quyết định và giám sát (HĐND) chưa được củng cố, cơ chế dân chủ chưa được phát huy, sẽ để lại những khoảng trống quyền lực khổng lồ. Quyền lực này có thể bị một nhóm quan chức, thậm chí một dòng họ thao túng. Sự tham nhũng và lạm quyền trong trường hợp nói trên có thể còn ghê gớm hơn.

Tóm lại, những thách thúc mà việc phân cấp tài chính đặt ra là hết sức to lớn. Tuy nhiên, mỗi chính sách bao giò cũng có hai mặt của nó. Sự anh minh của chúng ta nằm ở khả năng lựa chọn phương án tối ưu. Để khẳng định điều này, xin được kết thúc bài viết này bằng lời của Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Uỷ ban sửa đổi một số điều của Hiến pháp Nguyễn Văn An: " Mọi phương án đều có hai mặt: mặt tốt và mặt xấu, ta chọn cái ít xấu hơn".