ChungTa.com

Dưới góc nhìn của những người ít nhu cầu ra phố buổi tối, lệnh cấm một số loại hình dịch vụ hoạt động quá 12h đêm mới đây của thành phố HàNội không có vấn đề gì. Nhưng với nhiều người khác, đó là sự giới hạn nhu cầu của người dân, quyền tự do buôn bán, thậm chí can thiệp vào một nét văn hóa truyền thống của người HàNội.

PST, TSNguyễnThịMinhThái, Chủ nhiệm bộ môn văn hóa truyền thông (Đại học Quốc gia HàNội), phân tích và lý giải cái sự cấm:

Về góc độ văn hóa, một thủ đô chính là một đô thị bao giờ cũng được cấu trúc bởi hai bộ phận: bộ phận quản lý hành chính và bộ phận làm kinh tế. Nước mình có truyền thống đô thị mang tính chất nông thôn, thậm chí luôn đứng trước nguy cơ bị "nông thôn hóa” nghĩa là bộ phận hành chính thường được coi là số 1 phần còn lại, phần “thị” (kinh tế) chẳng mấy khi được coi trọng. Sự ra đời các đô thị truyền thống của Việt Nam thường có nguồn gốc: Nhà nước đẻ ra đô thị là xác định một nơi chốn trung tâm để đặt bộ máy quản lý quốc gia. Nên phần “đô" thì rất tốt còn phần “thị" không được quan tâm phát triển. Vì thế cho đến hết thế kỷ XX, HàNội vẫn mang dáng dấp của một cái làng bởi vẻ căn bản nó vẫn là một cái làng lớn được tráng lên một màu đô thị. Căn bản chủ nhân của thành phố này vẫn sống theo phong cách cư dân nông nghiệp đã thành "căn tính nông dân" (chữ dùng của cố GS Trần Quốc Vượng) trong một cái làng. Và cái cách người ta quản thành phố cũng còn vương vấn dấu vết tư duy nông dân khá rõ.

Hà Nội ngày nay là sự hòa trộn giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, giữa cũ và mới. Nhưng có vẻ những cái cũ vẫn còn nặng quá?

Hà Nội vốn là chỗ họp chợ, tên xưa cũ của nó là “kẻ chợ" là nơi nhiều làng nghề tụ hội, buôn bán phát triển thành ra "Hà Nội 36 phố phường". Sau này có sự du nhập văn hóa phương Tây trở thành một đô thị được kiến trúc kiểu phương Tây, nó mới sinh ra cái bi kịch của sự pha trộn. Bi kịch thứ nhất là kiến trúc, Pháp quy hoạch cho Hà Nội một không gian kiến trúc hiện đại kiểu phương Tây nhưng những con người sử dụng sau này về căn bản họ vẫn đối xử với kiến trúc ấy theo kiểu nông dân. Nhiều biệt thự cực đẹp đã bị cơi nới, chia ngăn, phố xá xây dựng chẳng có quy hoạch nhất quán, nay thế này mai thế khác nhiều tòa nhà xấu đến nỗi cứ tồn tại sừng sững trong không gian như một thách thức về thẩm mỹ, thí dụ tòa nhà “Hàm Cá Mập" ngay cạnh hồ Hoàn Kiếm. Tuy nhiên, bi kịch kiến trúc, xây dựng chỉ là phần nổi của tảng băng. Cái nằm sâu bên dưới là bi kịch của những cư dân đô thị, vốn từ gốc nông dân vẫn chưa quen với nhịp sống và tư thế, tâm thế phải có của chủ thể một đô thị hiện đại.

Cách hành xử ở nông thôn hay cho ra những mệnh lệnh theo thói quen, kiểu như cấm cả nhóm ngành dịch vụ không được bán quá 23 giờ (mới đây là 0 giờ)?

Những biện pháp hành chính kiểu quy định chỉ cho bán hàng đến 0 giờ xuất phát từ mong muốn chủ quan tốt, nhưng đang được thực hiện theo kiểu cứng nhắc, không thấu tình đạt lý nên chỉ hút được bề mặt của sự đồng thuận. Trong sâu xa, người dân không hưởng ứng nên nó lộn xộn, không hài hòa, khó khắc phục.

Đã qua rồi cái thời các cụ đồ dạy những người đàng hoàng không ra khỏi nhà buổi tối?

Đó là tư duy của các nhà quán lý không thông thoáng, chỉ nhìn thấy một phía. Một thành phố du lịch, một thành phố lành mạnh và an toàn thi người dân có quyền đi làm hay đi ăn vào thời gian nào tùy điều kiện vả sở thích. Trong giai đoạn hội nhập hiện nay. HàNội muốn hay không cũng phải tham gia vào ván hóa du lịch toàn cầu. Tất cả các thành phố du lịch khác đều cho phép mà, ta lại cấm thì khác quá.

Những người bạn nước ngoài của tôi đến HàNội đều nhận xét chỗ để vui chơi chỗ để tham quan quá ít. Chúng ta mở bảo tàng, mở các di tích vào ban ngày, đêm đóng cửa. Họ chỉ còn cách đi dạo phố tìm đến chợ, đến các điểm vui chơi giải trí. Chơi ở đâu? Nhất là những ngày lễ tết, Noel này. Không nên nghĩ sống khuya là không đàng hoàng. Cuộc sống ngày nay không đơn giản như trong cái làng, người ta phải làm đêm, phải trực, phải vất vả đến khuya mới về... Số người như thế ở HàNội đến hàng vạn. Vậy mà 23h, 0h các nhà hàng, quán cóc cố bán quá ra một tí đều bị nhắc nhở hay bị phạt thì nhu cầu của người dân ít nhiều bị can thiệp.

Văn hóa HàNội cũng bị thui chột vi HàNội xưa có văn hóa ăn đêm? Thú chơi tao nhã uống rượu ngâm thơ thâu đêm cũng hay được nhắc đến trong thi ca?

HàNội trước có văn hóa ăn đêm. Cái đấy nó tồn tại tự nhiên khi HàNội thành một đô thị. Uống rượu ngâm thơ nay không còn nhiều nhưng người ta có cả nghìn lý do lương thiện để hoạt động về đêm.

Người thành phố có nhu cầu về thời gian sống khác với nông thôn. Nếu chúng ta vẫn áp dụng kiểu đến giờ đóng cửa làng như ngày xưa sẽ gây thiệt hại?

Rõ là những người lao động không có việc ban ngày phải "tăng gia" về đêm sẽ đau khổ vì bị cấm. NếuHàNội là một thành phố du lịch mà cấm như thế sẽ làm giảm doanh thu và làm nghèo đi các dịch vụ thu hút khách. Đa số khách đi du lịch là để đi chơi, chứ không phải ngủ. Tối đôi khi phải đi dạy học ở thành phố khác, bạn bè lâu ngày gặp nhau, 23 giờ ngồi uống hay ngồi hát với nhau, chủ tiệm đã nhắc: 23h là hết giờ nhé mình cũng thấy ức chế. Tôi đi mấy nước ChâuÂu chẳng thấy nước nào có quy định chỉ được chơi, chỉ được bán hàng đến mấy giờ cả. Đô thị không thể thiếu dịch vụ và cũng không nên để cái dịch vụ thui chột vì một lý do hành chính nào đó. Ta phải chăm nom thành phố này, phải đưa ra những quy định như siết chặt quy định giao thông. Nhưng muốn để Hà Nội không giống một cái làng, theo tôi nên để nó phát triển và sinh hoạt theo đúng nhu cầu văn hóa tự nhiên của một đô thị đang hội nhập.

Hà Nội là một thành phổ được UNESCO trao giải “Thành phố hòa bình” nên thật khó giải thích cho du khách khi 00h00 các hàng quán buộc phải đóng cửa?

Đúng, khó giải thích. Người ta sẽ nghĩ phải làm sao thì mới cấm đoán như thế. Nhất là khi du khách nước ngoài được thông tin về Việt Nam rất ít. Họ mới biết về ta qua những cuộc kháng chiến, thậm chí có người vẫn nghĩ ở Việt Nam còn xung đột.

Bản thân những quy định khắt khe về giờ giấc sinh hoạt buôn bán xuất phát từ lý do sự phát triển của một số tệ nạn. Nhưng vì tệ nạn và một cái gì đó nữa mà cấm như thế có giải quyết được vấn đề?

Nó có thể giải quyết dược vẫn để nhưng là bề nổi, chiều sâu thì căn bản vẫn là con số không. Như bạn có thể thấy một số quán họ cứ đóng cửa nhưng bên trong vẫn đón khách. Họ buộc phải lén lút và nhân thể lén lút, họ có thể bổ sung nhiều dịch vụ lén lút nữa. Hoặc họ sẽ tìm cách “làm luật" để được "du di".

Hiện tại thời gian cấm đã được giãn ra một tiếng. Có lẽ người ta đã nhận ra vấn đề?

Có lẽ đã nhận ra vấn để nhưng tư duy thì vẫn chật chội bởi cách làm cầm chừng và nhỏ giọt.

Trước mắt, thủ đô không nên đi ngược lại nhu cầu chính đáng của người dân?

Nền văn hóa của chúng ta về căn bản là nền văn hóa tĩnh, như GS Đào Duy Anh từng viết trong Việt Nam văn hóa sử cương: "Cái văn hóa thích hợp cho sự sinh trưởng của một xã hội bế tỏa, đến khi xã hội ấy gặp tình thế bắt phải khai thông thì nó lộ ngay ra hết mọi nhược điểm. Cái bi kịch hiện thời của dân tộc ta là sự xung đột của những giá trị cổ truyền của văn hóa cũ ấy với những điều mới lạ của văn hóa Tây phương".

Song quá trình phát triển động (kiểu phương Tây) là cái chúng ta không thể không theo. Nghĩa là không thể không hội nhập trong xu thế toàn cầu hóa đang là tất yếu. Đô thị hóa, hiện đại hóa rồi phát triển ngành du lịch, dịch vụ tất cả đòi hỏi phải có sự điều chỉnh. Phải có tầm nhìn văn hóa rộng theo xu hướng phát triển. Không thể phát triển dịch vụ nếu ta bó hẹp môi trường đô thị. Hội An đã bác bỏ lệnh giới hạn buôn bán, cung cấp dịch vụ giải trí sau 23h rồi, tôi nghĩ Hà Nội cũng nên học tập. Công an thay vì đi đuổi tất cả các quán sẽ phải tập trung vào những nơi có tệ nạn, nhạy cảm. Nên phục vụ người dân chứ không nên gặp khó là cấm dân. Tôi nghĩ làm theo hướng đó sẽ hợp với lòng dân hơn.