ChúngTa.com

Tập Hoa Đường tùy bút – Kiến Văn, Cảm Tưởng I, với bài cuối cùng Cô Kiều và tôi viết còn dở dang là những lời tâm sự ông rút từ ruột gan mình muốn thổ lộ, nhắn gửi với người đời sau. Đây là bản thảo đầu tiên ông viết chỉ để mình đọc, chưa phải để đưa đi in.PhamTon's blog đã thu thập bản sao chụp toàn bộ 11 bài ấy và công bố nguyên văn.

Còn như vô duyên cũng có năm bảy đường: có kẻ bất tài mà vô duyên, tưởng lẽ tự nhiên là thế, nhưng nghĩ kỹ vô duyên không phải ở bất tài, không tất nhiên bởi bất tài; bất tài mà yên phận thời dẫu không có duyên cũng không đến nỗi nào; chỉ vì bất tài mà không yên phận, không tự lượng, lại tự phụ chống chỏi với số phận, không có duyên mà miễn cưỡng cho có phận, thời bất tài mới thành ra vô duyên, mà đã vô duyên thời dễ sinh cho người chán.

Có kẻ hữu tài mà vô duyên:

Hữu tài thường nỗi vô duyên lạ đời!

Là có làm sao vậy? Cớ sao người có tài lại thường không có phận, và “chữ tài liền với chữ tai một vần”? Lại cớ sao người có sắc cũng như người có tài:

Vô duyên là phận hồng nhan đã đành, cũng cùng chung một số phận không may như vậy?

Cái đó bất công quá, khiến cho ta phải trách ông Tạo-Vật là ghen kẻ sắc tài.

Nhưng mà “hữu tài” mà “vô duyên”, nghĩ kỹ có lẽ cũng không phải là chuyện “lạ đời” chi. Kẻ có tài thường cậy tài, người có sắc thường hay cậy sắc; có tài có sắc là có cái hơn người, hơn người mà biết rằng hơn người, dễ sinh lòng tự cao tự phụ. Nếu cái bí quyết màu nhiệm ở đời là thuận theo dịp điệu thiên nhiên của sự vật, không phá vòng nhân quả mà biết giữ mối tương quan thời kẻ hữu tài là người thường không có sẵn lòng thuận nhận như thế, muốn cậy ở tài mình mà can thiệp vào sự vật, thay đổi xoang điệu (Cái điệu của bản nhạc – PT chú), xáo lộn nhân duyên, đoạn tuyệt quan hệ, tự hào rằng: “nhân định thắng thiên” là thường. Nhưng “nhân định” có bao giờ “thắng thiên” được. Bởi thế nên thất bại; thất bại vị chi là vô duyên.

Nhưng vô tài mà vô duyên, dễ sinh cho người chán; hữu tài mà vô duyên dễ khiến cho người thương.

Cho nên lòng người vẫn sẵn mối liên tài (Thương người có tài mà không gặp vận tốt – PT chú); liên tài là thương cho người tài mà vô duyên vậy.

Nay vô tài mà vô duyên, muốn khỏi khiến cho người chán, chỉ nên thủ thường yên phận, đừng để cho người đời để ý đến mình làm chi, tự cam tâm chìm đắm trong đám quần chúng vô danh, thế là hơn cả.

Còn những người hữu tài mà vô duyên, cũng chẳng nên để cho thiên hạ thương tiếc làm chi, chẳng hay gì cho mình, mà cũng vô bổ cho đời. Đã không có duyên với đời, thời nên đoạn hẳn trần duyên, lánh xa cõi đời, mà đem mình gởi nơi am thanh cảnh vắng, để di dưỡng tính tình. Nếu quả có tài cao lỗi lạc thời tài ấy không bị miễn cưỡng làm vật trao đổi với đời nữa, sẽ nhờ cảnh tịch mịch mà phát triển được hoàn toàn.

Đạo Phật là nơi lánh mình thích hợp nhất cho hạng người đó.

Bản thảo viết tay Hoa Đường Tùy Bút- Kiến Văn, Cảm Tưởng I của Phạm Quỳnh

Phạm Quỳnh(Mùa hạ năm 1945)