Tại sao văn hóa "suy dinh dưỡng"?

07:30 SA @ Thứ Ba - 07 Tháng Bảy, 2009

Chính chúng ta không thể hiểu nổi cái môi trường mà chúng ta hàng ngày cùng chung sống với con cháu chúng ta lại có những khoảng cách ứng xử quá xa nhau như thế, nhiều lúc khó có thể tìm ra tiếng nói chung giữa các thế hệ trong cùng một gia đình.

Sự chán nản đang dày vò?

Buồn, thất vọng, lo lắng, đó là cảm giác của không ít người khi đối diện trực tiếp với những ứng xử văn hóa dưới tầm của người Việt qua các dịp lễ hội được báo chí nhắc nhiều trong những ngày tháng vừa qua.

Ý thức công dân và hành vi biểu hiện nơi công cộng luôn được xem là một trong những tiêu chí để đánh giá trình độ văn minh của một xã hội. Và những hành vi thiếu văn hóa, thiếu thẩm mỹ được lặp đi lặp lại trên cho chúng ta nhận ra những khoảng trống rất lớn chưa thể hàn gắn trong văn hóa ứng xử hàng ngày.

Mỗi người đều có thể chỉ nhìn thấy những cái xấu của người khác một cách dễ dàng, song để nhận ra mình thì lại phải cần đến một chiếc gương soi. Chắc chắn khi nói đến văn hóa ứng xử có chuẩn, người ta thường tìm về gốc nguồn của những giá trị văn hóa truyền thống. Trong muôn vàn những thói quen ứng xử do môi trường sống tạo nên, người ta dần nhận ra những rạn nứt, khiếm khuyết của một thời vội vàng xây dựng xã hội mới, nhưng đã tẩy chay giá trị cũ một cách quá hồ hởi và thiếu chọn lọc.

Mới đầu, những cái lạ lẫm kéo đến, có người tò mò, do dự, có người thích ứng ngay và có người phản ứng. Nhưng bằng cách nào đó, những hình ảnh ấy được lặp đi lặp lại trong cuộc sống hàng ngày khiến nhiều người bão hòa trước những tình huống ứng xử mà vốn dĩ mình đã từng phản ứng bằng thái độ không thể chấp nhận. Và khi những điều đó đi vào cuộc sống một cách quá hiển nhiên thì người ta mất dần đề kháng, đến nỗi khi chuyển sang một môi trường sống mới, mỗi người lại phải tìm cách điều chỉnh và tiếp nhận những góc độ ứng xử nhiều khi xa lạ với chính mình.

Gần đây, trong chính những ứng xử thường nhật của chúng ta, thái độ chán nản ở một cường độ bị dày vò bởi sự mất giá đang không ngừng hoán chuyển nhận thức con người vào một thời cơ bất tín giá trị. Và thật mỉa mai, chính chúng ta không thể hiểu nổi cái môi trường mà chúng ta hàng ngày cùng chung sống với con cháu chúng ta lại có những khoảng cách ứng xử quá xa nhau như thế, đến mức khó có thể tìm ra tiếng nói chung giữa các thế hệ trong một gia đình.

Điều đáng nói, sự bất lực trong hàn gắn xảy ra khi khả năng chi phối của giá trị truyền thống còn rất ít tác dụng hay bị phá vỡ bởi sự vồ vập quá đà trên đường tìm kiếm lợi nhuận. Nhưng bằng mọi cách đổ lỗi, những đổ vỡ giá trị ấy, được người ta lý giải như là một trong những yếu tố khách quan của quá trình hội nhập kinh tế, toàn cầu hóa.

Người trẻ có thể khóc cười thản nhiên trước những dằn vặt nhiều phía từ quá trình hối hả kiếm tìm vật chất, khi cả xã hội lao đi còn họ thì chưa đuổi kịp.

Ở những mức độ phản kháng, người đi trước không thể làm gì hơn đành phải ngồi thở dài một cách bất lực, rằng tại sao văn hóa của chúng ta lại ngày một suy dĩnh dưỡng đến vậy. Chắc chắn đó là hệ quả mà một thời văn hóa không phải là đích đến, không phải là mục tiêu sống còn trong nhận thức phát triển.

"Văn hóa thích ứng"

Có nhiều cú sốc văn hóa rất căn bản buộc người ta phải so sánh giữa các môi trường văn hóa chung quanh dù sự khập khiễng sẽ xuất hiện. Dĩ nhiên, không phải quá to tát với những khẩu hiệu văn hóa được trưng ra đầy khắp phố phường, vì chính trong thực tế, mỉa mai thay những yếu tố đơn giản để chứng minh một công dân văn hóa lại không phải là chuyện anh bày biện những gì hoành tráng trên tủ thờ, hay qua hình thức có vẻ như cao đạo của anh mà ở cách anh thò tay ngoáy mũi, cách ăn nhổ nước miếng, tham gia giao thông, xả rác, gọi thức ăn và thậm chí là cười nói, ăn mặc, đi đứng… “Văn hóa thích ứng” được người Việt gọi là “nhập gia tùy tục”.

Nhưng không có nghĩa rằng văn hóa chỉ là những ứng xử tình thế mà còn là những giá trị bền vững để thăng hoa tinh thần, chí ít nó cùng cộng đồng hướng đến những ứng xử tốt đẹp chung.

Con người Việt Nam hiền hòa nhưng không đồng nghĩa với sự nhàn rỗi vô tổ chức. Thực tế, có quá nhiều thời gian mà nhiều người không dành cho công việc thường nhật của mình. Chúng ta có thể đặt câu hỏi thẳng thắn rằng, khoảng thời gian nhàn rỗi ấy đang đem đến những giá trị gì về ý tưởng và cách xây dựng cuộc sống sao cho văn minh và nhiều trách nhiệm hơn?

Có một người Việt kiều về thăm quê hương, điều ý nghĩa đầu tiên là người ấy đến viếng thăm người thầy tại một ngôi chùa. Chùa vẫn như xưa, thầy vẫn như xưa, nhưng không gian ứng xử thì lại có những cách biệt giữa các thế hệ. Vị thầy thì ân cần tiếp khách còn chú tiểu thì rộn ràng đi qua đi lại với cái phone nghe nhạc cắm kín hai tai. Một sự tương phản đến lạ lùng hay một cú sốc trong văn hóa?

Và phản ứng của người trẻ

Một hình ảnh cần thiết để chúng ta có thêm cái nhìn mới hơn về giáo dục rằng chúng ta đang có độ chênh trong nhận thức. Giáo dục đang cần những bài học thiết thực, cụ thể hơn để các thế hệ có thể đối thoại được với nhau. Không nên dẫn dắt người trẻ vào vòng kiêm tỏa của những áp đặt mà hãy cho họ nói tiếng nói của những người đã không còn nhiều khả năng đề kháng văn hóa.

Điều gì đã khiến người trẻ nghĩ rằng họ cần phải sống trong môi trường buồn vui, thất vọng, không mục đích của riêng họ? Việc họ im lặng, chứng tỏ mình và thể hiện sự khác người là cách họ phản ứng. Họ phản ứng có thể vì cảm nhận được sự vô lực của chúng ta trong những tác động gương soi, chuẩn mực.

Còn chúng ta sống và nhận thức như thế nào để không đi đến nhầm lẫn rằng những cuộc “nổi loạn” trong tính cách của họ chỉ có tính chất xã hội, bởi ứng xử của họ lẽ nào không tương quan gì với những ứng xử của chúng ta? Nhẽ ra bản thân chúng ta, từ những giá trị được tìm kiếm bên trong đã và phải đóng vai trò cân bằng, nhằm gợi mở trong ý thức xã hội những giá trị tương quan và kết nối, để mỗi khi nhìn vào một gia đình thì thấy con ra con, cha ra cha, mỗi khi nhìn vào lớp học thấy thầy ra thầy, trò ra trò…

Người trẻ có thể khóc cười thản nhiên trước những dằn vặt nhiều phía từ quá trình hối hả kiếm tìm vật chất, khi cả xã hội lao đi còn họ thì chưa đuổi kịp. Tiềm năng con người không chỉ dừng lại ở những tìm kiếm vật chất, mà sâu thẳm từ bên trong, những giá trị tinh thần và những bài học làm người cơ bản đã và sẽ có thể giúp họ đứng vững trong tương lai một cách có ý nghĩa.

Vì thiếu giáo dục nhân quả, nên trong một thời gian dài khiến cho họ không đủ kiên nhẫn về một đích hướng ngày mai, như thế rõ ràng hiện tại họ đang rơi vào sự phi định hướng, gá tạm những phản ứng trái chiều vào môi trường cụ thể. Và chính những môi trường cụ thể ấy đang tạo ra những biến chuyển đầy nhức nhối trong tinh cách mà người ta gọi đó là những vấn nạn xã hội.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Thế hệ dâu tây

    26/02/2020Đàm Quang MinhKhái niệm “Thế hệ dâu tây” xuất hiện phổ biến tại Đài Loan nhằm vào thế hệ sinh ra những năm 1981-1991. Thế hệ này được mang tên “dâu tây” bởi hai lý do: thứ nhất thế hệ trẻ này được lớn lên trong một môi trường tốt hơn, giống như những trái dâu tây được chăm sóc cẩn thận trong nhà kính, thứ hai là họ giống trái dâu tây...
  • Thế hệ trẻ văn minh hay bơ vơ

    26/11/2019Nguyễn Vĩnh NguyênĐơn giản, nếu được hỏi sẽ mang gì khi đến một hòn đảo, câu trả lời của thanh niên Đức là: đĩa CD mà tôi thích! Cuộc triển lãm Jung:de do viện Goethe tổ chức tại TP.HCM “dọn ra” 17 cái mặt CD, mỗi CD là một vấn đề thuộc đời sống người trẻ Đức. Thanh niên Đức đang thực sự quan tâm đến vấn đề gì trong cuộc sống của họ? Họ sẽ “định diện” nền văn hoá mà họ đang làm chủ như thế nào?
  • Chỉ biết cảm cái đẹp của mì tôm

    08/06/2019Có lẽ chuyện đau lòng nhất là khi trái tim cơn người đã bắt đầu chai sạn, đâm ra dửng dưng hờ hững và không còn thấy đau lòng trước những chuyện rất đau lòng đó!
  • "Phản đề" dành cho người Việt trẻ

    30/03/2017Nhà thơ Lê Ðạt, đã ngoài 70 - cho dù cuộc đời ông như chính nhà thơ thừa nhận là rất "li kỳ" và chịu nhiều thăng trầm dâu bể. Trẻ, ở chính cái cách mà ông nhìn nhận rất "thiện chí" và cởi mở về lớp trẻ, về thế hệ trẻ hiện nay...
  • Văn hóa ứng xử của giới trẻ

    26/05/2016Sương LamBên cạnh những cái "được" dễ thấy của người Việt trẻ như kiến thức rộng, tiếp thu nhanh các tiến bộ khoa học kỹ thuật, tư duy nhạy bén... thì cũng có những điều trái khoáy: các bạn "thiếu văn hóa" một cách trầm trọng trong ứng xử. Chúng ta vẫn thường nghe "Thanh niên là rường cột của nước nhà", là "hy vọng của quốc gia"... Vậy thì Việt Nam ta rồi sẽ về đâu?
  • Văn hóa bắt chước

    22/04/2014Phong DoanhXu thế hội nhập bắt nguồn từ nhu cầu sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên, trí tuệ và lao động một cách hợp lý hơn trên cả phạm vi càng rộng càng tốt để phục vụ cho nhu cầu khám phá càng nhiều những thú vui trong tiêu xài và hưởng thụ của con người vốn dĩ đã bắt đầu tăng tốc từ cuộc cách mạng công nghiệp cách đây vài thế kỷ. Con tầu "tiện nghi và xa xỉ" đó đang băng về phía trước mông lung, tàn phá nặng nề thiên nhiên và cả đạo đức...
  • Nói với thế hệ trẻ

    03/10/2013Tốt nghiệp đại học mới chỉ là cơ sở để mở đầu cuộc đời của người cán bộ nghiên cứu. Có bằng tiến sĩ cũng là bắt đầu con đường nghiên cứu khoa học. Hãy ghi nhớ lời dạy của Bác Hồ: “Học để làm việc, làm người, làm cách mạng. Học để phục vụ nhân dân”...
  • “Hoa Anh Đào Nhật bản và cô hàng bánh rán bán rong” hay một triết lý giáo dục mới

    21/04/2009PhD. Nguyễn Thế HùngHình như có một sự liên lạc mơ hồ giữa điệu múa “Hoa Anh Đào khô” của Nhật Bản với các gánh hàng quà rong nhan nhản trên khắp các phố phường Hà Nội. Điệu múa “Hoa Anh Đào khô” cho phép chúng ta nhìn sâu sắc hơn những đặc điểm tâm lý cơ bản dân tộc của Việt nam. Những đặc điểm ấy chi phối mỗi người dân Việt nam chúng ta hàng ngày, hàng giờ, trong mọi hoạt động. Những đặc điểm này làm nên lịch sử và văn hóa của đất nước chúng ta. Nhưng vì những đặc điểm này là máu thịt của ta, nên ta quá quen biết chúng, đến độ xem các đặc điểm tâm lý ấy là tầm thường.
  • Thế hệ @

    19/02/2009TS. Nguyễn Sĩ DũngThế hệ trẻ hôm nay đang được nhiều người gọi là thế hệ @, một thế hệ của thực tại ảo và những lo toan rất thực.
  • Thanh niên và văn hóa thanh niên

    04/12/2008GS.TS Ðặng Cảnh KhanhVăn hóa thanh niên, xuất phát từ khao khát muốn khẳng định mình của giới trẻ, dù có mặt này mặt khác, tiêu cực và hạn chế, nhưng bao giờ cũng vươn tới văn hóa của sự sáng tạo và đổi mới.
  • Thêm một lần bàn về văn hóa và văn minh

    16/11/2008Đỗ Kiên CườngThời gian qua, trên Tia Sáng và trên một số báo khác, có nhiều bài viết rất thú vị bàn về chủ đề văn hóa (và văn minh) trong quá trình canh tân đất nước1. Bài viết này xin bàn thêm về chủ đề rất phức tạp và quan thiết này, nhằm góp thêm một tiếng nói để rộng đường dư luận.
  • Cải cách văn hóa như thế nào?

    13/04/2008Nguyễn Trần BạtVăn hóa hình thành một cách khách quan, tự nhiên và mang trong mình tính lạc hậu tương đối. Cải cách văn hóa là giải pháp duy nhất để ngăn chặn những yếu tố lạc hậu tương đối của văn hóa xâm nhập và ảnh hưởng tiêu cực đến mọi lĩnh vực của đời sống.
  • Thế động của văn hóa

    12/01/2008Trần Kiêm ĐoànKhi nói đến văn hóa Việt Nam, phần lớn những nhà nghiên cứu thuộc thế hệ đàn anh thường nói lên một khái niệm ước lệ như "Nước Việt ta có bốn nghìn năm văn hiến". Đó là cách nói ở "thế tĩnh". Coi văn hóa là một gia tài quá khứ mang một giá trị tượng trưng và mơ hồ cần được chưng trong tủ kiếng hay cất kỹ trong cái tráp sơn son thếp vàng của lòng tự hào dân tộc...
  • Giao lưu văn hóa trong thời đại toàn cầu hóa

    22/08/2007GS. Hồ Sĩ VịnhGiao lưu văn hóa là một quy luật của thời đại, là hiện tượng phổ biến của xã hội loài người. Nhờ GLVH đúng hướng mà các nước chậm phát triển có cơ hội trở thành nước phát triển. Trong mọi hoạt động văn hóa Ðảng và Nhà nước ta bao giờ cũng nêu cao định đề biện chứng : kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.
  • Một cách nghĩ về văn hóa

    06/11/2006Vũ Duy ThôngĐã có một thời gian khá dài tồn tại cách nghĩ văn hóa như một thành quả của quá trình lao động sản xuất. Với quan niệm đó, hưởng thụ văn hóa là sự đãi ngộ cho những nỗ lực của con người trong lao động.
  • Bệnh... thờ ơ

    24/03/2006Lê TrangTôi cũng là một 8X, nhưng đành phải "thú nhận" rằng có lỗ hổng, sự thiếu hụt trong kiến thức thời sự kinh tế - chính trị - xã hội của một bộ phận không nhỏ thế hệ trẻ chúng tôi.
  • Đi tìm nhân cách người Việt Nam

    05/01/2004KS. Trần Quốc KhảiThực sự mới ra khỏi chiến tranh hơn chục năm nay, người Việt Nam vẫn sống trong hào quang của chiến thắng. Kém về thể lực và trí lực, cộng với niềm tự kiêu đôi khi không tỉnh táo, thế hệ trẻ Việt tuy đã bắt đầu chuẩn bị cho cuộc bứt phá trong tương lai, nhưng chỉ số nhân cách của người Việt Nam hiện đại đang ở đâu? Dưới kết quả nghiên cứu khoa học về nhân văn trên cơ sở vật lý và toán học, câu trả lời ấy là...
  • xem toàn bộ