Nguyễn Trần Bạt là người sáng lập, Chủ tịch kiêm TGĐ Invest Consult Group. Ông không chỉ là một doanh nhân thành đạt, một luật sư và nhà tư vấn xuất sắc mà còn được biết đến như là một trong những doanh nhân Việt Nam hội nhập rất sớm vào thương trường quốc tế. WTO được coi là một trong những sự kiện kinh tế nổi bật nhất của Việt Nam trong hơn 20 năm qua, tuy nhiên hiểu thế nào về WTO là điều không dễ. Để cung cấp cho bạn đọc thêm một cách nhìn về tổ chức này chúng tôi dã có cuộc trao đổi với Nguyễn Trần Bạt xung quanh đề tài trên. Đã vào sân chơi của WTO, vậy năng lực của nền kinh tế Việt Nam thế nào? Có đứng vững trước sóng gió cạnh tranh hay không? Đâu là cơ hội cất cánh của Việt Nam?
Khả năng cạnh tranh của nền kinh tế
Phan Thế: Thưa ông, nước ta đã có 20 năm đổi mới rồi nhưng kinh tế vẫn phát triển thấp, vậy 20 năm đổi mới ấy đã tích lũy đủ về lượng để biến đổi về chất chưa?
Nguyễn Trần Bạt: Chúng ta đổi mới 20 năm, đã khá hơn trước đây. Nhưng có những dân tộc khi gia nhập WTO người ta đã đổi mới 100 năm, người ta đổi mới liên tục, cho nên, chúng ta có thể tự hào vì chúng ta đã đổi mới, nhưng không thể tự hào là đã đổi mới lâu quá rồi. Tôi nói rằng, khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam khi hội nhập còn nhiều hạn chế.
Khả năng cạnh tranh là gì? Khả năng cạnh tranh chính là khả năng có thể huy động được các nguồn lực. Xã hội chúng ta là xã hội chưa có nguồn lực có khả năng cạnh tranh, bình quân thu nhập đầu người mới 400 -500 USD/năm thôi, bảy giờ nghe nói là lên được 700 USD. Tuy nhiên, con số này vẫn rất thấp. Chúng ta là một nước có chỉ tiêu phát triển thấp so với toàn bộ điều kiện phát triển của nền kinh tế thế giới, vì thế chúng ta còn phải cố gắng nhiều lắm. Ta không thể ỉ lại vào việc đã đổi mới tới 20 năm, mặc dù 20 năm là một thời gian rất dài đối với mỗi một cá nhân, nhưng đối với sự phát triển của một dân tộc thì nó ngắn và chưa đủ.
WTO không phải là trận vỡ đê
Phan Thế: Ông có nói rằng khả năng cạnh tranh của Việt Nam là thấp. Vậy việc gia nhập WTO có thực sự giúp ích cho doanh nghiệp Việt Nam không? Theo ông, ở Việt Nam hiện nay những ngành nào có thể chủ động khi hội nhập?
Nguyễn Trần Bạt: Tôi nói rằng sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam là thấp, chứ tôi không nói sức cạnh tranh của bất kỳ ngành nghề nào của Việt Nam là thấp. Khi nào anh có sức cạnh tranh cao thì anh cạnh tranh, cuộc sống bắt anh phải cạnh tranh. Nếu anh liều mạng cạnh tranh khi anh không đủ tiềm lực thì Công ty anh phá sản. Người ta cường điệu việc phải cạnh tranh quốc tế khi chúng ta gia nhập WTO, nhưng thực ra WTO là nơi chỉ để giải quyết các khúc mắc trong quá trình cạnh tranh toàn cầu. Trước khi chúng ta gia nhập WTO thì chúng ta đã cạnh tranh rồi, đã buôn bán quốc tế rồi. Chúng ta đều biết rằng, lộ trình để Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh là tới 12 năm. Đã có lộ trình cho nên chúng ta cứ bình tĩnh mà làm.
WTO không phải là một trận vỡ đê, không phải là một cơn lũ, không phải là một trận bão. Nó là một làn gió rất mát, nhưng chúng ta muốn không bị cảm thì phải có áo quần tử tế và chúng ta chuẩn bị đần. Không phải gia nhập WTO cạnh tranh ngay từ đây lên đến Lào Cai đâu. Nó không khốc liệt như thế, vì trên thế giới này có 150 nước gia nhập WTO thì Việt Nam là nước thứ 150 mà thế giới cũng chỉ có khoảng 200 nước, có nghĩa là chỉ có 50 nước nữa chưa gia nhập thôi. Người ta sống được thì mình sống được, người Việt Nam mình có đến nỗi nào đâu. Cho nên, tôi nghĩ rằng chúng ta không nên quá băn khoăn về chuyện ấy.
Trước đây khi chúng ta đóng cửa lại chúng ta thấy ít tự do, chúng ta tiếp xúc với người nước ngoài khó, chúng ta đọc sách cũng khó, sách dịch không có nhưng bây giờ cái gì cũng có, tức là hội nhập đem lại rất nhiều may mắn. Chúng ta cứ đi qua tất cả các nỗi sợ, chúng ta sẽ thấy không sợ nữa. Chúng ta phải mở mắt ra để đối diện với tất cả các thách thức, để thắng nỗi sợ, để "sợ” không còn là ngôn ngữ mà chúng ta dùng để giao tiếp với sự hội nhập nữa.
Biến nông thôn đơn giản thành nông thôn có chất lượng thương mại
Phan Thế:Theo ông làm thế nào để nâng cao sức cạnh tranh cua nông dân Việt Nam khi gia nhập WTO?
Nguyễn Trần Bạt: Nông dân Việt Nam muốn cạnh tranh tốt thì cũng phải làm như nông dân các nước khác, chẳng có cách nào khác cả. Một trong những điều kiện mà Chính phủ chúng ta rất khó xử khi đàm phán để gia nhập WTO chính là chấm đứt tình trạng bảo hộ đối với các sản phẩm nông nghiệp. Các bạn biết rằng, ở châu âu người ta không bỏ phiếu phê chuẩn Hiến pháp chung châu âu là bởi sự bất mãn của người nông dân Châu Âu đối với các điều khoản về trợ cấp nông nghiệp của EU. Tất cả các vòng đàm phán của WTO được diễn ra một cách cực kỳ gay gắt chủ yếu bởi vấn đế trợ cấp nông nghiệp. Cho nên, chúng ta gia nhập WTO thì người nông dân phải vươn lên. Người nông dân vươn lên không có nghĩa là người nông dân phải đi học luật WTO. Người nông dân vươn lên là người nông dân tìm ra chất chuyên nghiệp để biến nông thôn đơn giản thành một nông thôn có chất lượng thương mại.
Tôi đã từng nói chuyện với ông Phạm Chánh Trực là Phó ban Kinh tế Trung ương Đảng, ông ấy hỏi tôi một câu tương tự như vậy: Làm thế nào để nâng cao các giá trị thương mại của các sản phẩm nông nghiệp ở ĐBSCL? Tôi trả lời rằng phải thay thế bằng các hình thức khác, bằng các Công ty nông nghiệp, các Công ty thương mại nông thôn hay là thương mại trên các sản phẩm nông nghiệp. Bây giờ chúng ta đã bắt đầu có các sản phẩm bán ra với tư cách là sản phẩm có chất lượng thương mại chứ không phải là những sản phẩm có chất lượng thuần nông. Tự do hóa thương mại tức là tạo điều kiện để thương mại phát triển một cách không biên giới, đã không biên giới thì mọi người đều giống nhau, mọi người muốn giống nhau thì mọi người phải học tập để cho giống nhau. Người nông dân Việt Nam cũng phải làm như vậy, còn làm bằng cách nào thì tôi nghĩ là, xây dựng các Công ty kinh doanh ở nông thôn là một trong những cách tốt nhất. Cần phải thu hút tất cả những nhà đầu tư, tất cả những người có tiền, tất cả những người có trí khôn đô thị đầu tư vào nông thôn để lập ra những Công ty buôn bán các sản phẩm của nông dân.
Quốc tế hóa năng lực Việt Nam
Phan Thế: Thưa ông, khi tham gia WTO, việc chiếm lĩnh thị trường nước ngoài của hàng hóa Việt Nam có phải là không tưởng không, vì trên thực tế họ phát triển hơn mình và lĩnh vực dịch vụ của họ rẻ hơn mình?
Nguyễn Trần Bạt: Không phải vay. Nền kinh tế của chúng ta có thể thấp hơn, người của ta có thể kém hơn, nhưng sản phẩm của chúng ta chưa chắc đã thấp hơn. Một trong những hiệp định mà chúng ta buộc phải đàm phán một cách gay gắt nhất để có thể tiến tới việc ký kết Hiệp định thương mại Việt - Mỹ chính là Hiệp định Dệt - May. Điều đó có nghĩa là sản phẩm dệt may, nền công nghiệp dệt may Việt Nam có khả năng cạnh tranh với các sản phẩm dệt may HoaKỳ, cho nên việc đàm phán về dệt may mới trở nên khó khăn như vậy. Đừng đồng nhất năng lực hiện tại của người Việt với năng lực của sản phẩm, bởi những sản phẩm Việt Nam không chỉ phản ánh năng lực Việt Nam mà còn phản ánh cả năng lực của những lực lượng quốc tế có mặt trên lãnh thổ Việt Nam.
Cũng chính vì thế mà người ta mới kêu gọi đầu tư nước ngoài. Kêu gọi đầu tư nước ngoài là một cách quốc tế hóa các năng lực của xã hội Việt Nam để tranh thủ hội nhập một cách thuận lợi. Vẫn có nhiều sản phẩm Việt Nam đang giữ địa vị cạnh tranh. Thủ tướng Việt Nam vừa nói cách đây mấy hôm trên nghị trường rằng, cafe Việt Nam hiện nay xuất khấu thứ 2 thế giới, hồ tiêu thứ 5, thứ 7, gạo lên tầm thứ nhất, thứ hai và nhiều thứ nữa. Cho nên, chúng ta không hy vọng nền kinh tế Việt Nam sẽ chiếm một địa vị khả quan so với các nền kinh tế phát triển ở trên thế giới, nhưng như thế không có nghĩa rằng không có sản phẩm nào của Việt Nam có địa vị trên thế giới, thậm chí địa vị lãnh đạo nền công nghiệp thế giới.
